در گرماي ميانه مرداد، به دنبال اطلاعيه اداره كل امور اتباع و مهاجران خارجي وزارت كشور، صف‌هاي مهاجران افغان در برابر دفاتر كفالت در سراسر كشور تشكيل شد تا والدين بتوانند براي كودكان خود بدون نياز به مدارك هويتي معرفي نامه تحصيلي بگيرند.
«هيچ كودك افغانستاني، حتي مهاجراني كه به صورت غيرقانوني و بي‌مدرك در ايران حضور دارند، نبايد از تحصيل بازبمانند و همه آنها بايد در مدارس ايراني ثبت‌نام شوند.» به‌دنبال سخنان صريح رهبري در خصوص حق كودكان افغان در بهره‌مندي از تحصيل موجي از تلاش در آموزش و‌پرورش و وزارت كشور براي عملي كردن اين فرمان به راه افتاد و حالا با رسيدن به شهريور ماه مي‌توان اندك اندك اثرات آن را ديد. صف‌هاي اميدوارانه مهاجران بدون برگه هويت در برابر مراكز رسمي و مراجعه به مدارس دولتي اين نويد را مي‌دهد كه زنگ مهر امسال براي بخشي از كودكان كه تاكنون از تحصيل در مدارس ايراني محروم بوده‌اند نيز به صدا درآيد، «غم نان اگر بگذارد».
مادر افغان كه نيمه مرداد براي طي مراحل گرفتن معرفي‌نامه تحصيلي به اردوگاه سليمان خاني، در تهرانسر آمده بود حالا پشت تلفن مي‌گويد كه معرفي‌نامه‌ها را در دست دارد و نام پسر ١٠ ساله‌اش را پايه دوم دبستان نوشته: « يكي از همين مدرسه‌هاي ميدان خراسان ثبت‌نامش كردم اما گفتند بايد ٣٠٠ هزار تومان پول بدهم. من ١١٥ تومان داشتم كه دادم بابت پول كتاب و امتحانات و لباس، باقي‌اش را قرار است بريزم.»
زن معرفي‌نامه دو دخترش را نگه داشته تا امروز (شنبه) براي ثبت‌نام‌شان دست به كار شود، نمي‌داند كه براي آنها هم همين‌قدر پول بايد بدهد يا نه: «اگر براي هر سه‌تا‌شان ٣٠٠ تومان بخواهند نمي‌توانم. اما خانه كودك گفته كمكم مي‌كند تا بتوانم اسم بچه‌ها را بنويسم. بايد ببينيم چه مي‌شود.» حل مساله نداشتن برگه هويت نخستين گام رفع مشكل كودكان افغان براي تحصيل است اما پيچ و خم راه از خانه و خيابان تا مدرسه كمي بيشتر از آن چيزي است كه با صدور يك معرفي‌نامه از ميان برداشته شود.
كودكان يتيم نتوانستند معرفي‌نامه بگيرندخانه كودك ناصرخسرو از جمله انجمن‌هايي است كه در ميان فعاليت‌هاي خود بحث آموزش كودكان مهاجر را هم دنبال مي‌كند. اين روزها همزمان با ابلاغ مهيا شدن زمينه براي نام‌نويسي كودكان بدون برگه هويت در مدارس ايراني، اين انجمن هم در تلاش براي بهر‌ه‌مند شدن بخشي از مددجويان خود از اين قانون تازه است و البته از مشكلات پيش‌روي آنها بهتر خبردار مي‌شود. مدير خانه كودك ناصرخسرو مي‌گويد كه مشكل پرداخت شهريه نه‌تنها براي كودكان بدون برگه هويت كه از سال گذشته بر سر راه دانش‌آموزاني كه برگه اقامت دارند هم قرار گرفته است.
سحر موسوي در گفتوگو با «اعتماد» توضيح مي‌دهد: «سال گذشته اعلام شد كه اتباع افغان با ارايه مدارك شناسايي و بدون پرداخت هزينه مي‌توانند در مدارس ثبت‌نام كنند اما زمستان گفتند كه بايد مبلغ ٣٠٠ هزار تومان به حساب مدارس واريز كنند و حتي هشدار دادند كه در صورت واريز نشدن اين مبلغ كارنامه ترم اول دانش‌آموزان صادر نمي‌شود. ما خيلي پيگيري كرديم و بعد از نامه‌نگاري‌هاي فراوان توانستيم اين مبلغ را به ١٢٠ هزار تومان كاهش دهيم. امسال هم كه بحث ثبت‌نام دانش‌آموزان بدون مدرك پيش آمده در واقع همان مبلغ ٣٠٠ تومان براي ثبت‌نام سر جاي خودش هست.» موسوي مي‌گويد كه تلاش براي راي‌زني با آموزش و پرورش بر سر مبلغ نام نويسي در مدرسه ادامه دارد كه البته هنوز به نتيجه‌اي نرسيده: « ما داريم سعي مي‌كنيم براي اين بچه‌ها پول جمع كنيم تا حداقل ٢٠٠ هزار تومان از مبلغ شهريه بابت هر دانش‌آموز را بپردازيم. ١٠٠ تومان باقيمانده را هم خانواده‌ها مي‌پردازند چون فكر مي‌كنم وقتي اين مبلغ را بدهند احساس مسووليت بيشتري مي‌كنند و مثلا وسط سال تحصيلي كودك را به هواي فرستادنش بر سر كار از مدرسه بيرون نمي‌كشند. حقوق كودك براي ما بالاترين اولويت را دارد و هر كاري كه بتوانيم براي محروم نماندن آنها از حق تحصيل انجام مي‌دهيم.»
اما آن‌گونه كه موسوي مي‌گويد هزينه تنها مشكل بر سر راه تحصيل اين كودكان نيست. كودكان كار، كودكاني كه برخي‌شان هشت ساله و در سن مدرسه هستند به دليل اشتغال در ساعات مدرسه نمي‌توانند در كلاس درس حاضر شوند: «از آموزش و پرورش منطقه ١٢ كه محدوده بازار است و تعداد كودكان كار در آن بيشتر است درخواست كرديم كه مدرسه‌اي را با ساعت كاري از هفت عصر براي اين بچه‌ها در نظر بگيرد. روند اداري كار در حال انجام است اما مدير منطقه كه با او به توافق‌هايي رسيده بوديم به تازگي تغيير كرده و بايد دوباره مذاكرات را آغاز كنيم.» و البته قضيه به اينجا ختم نمي‌شود، موسوي مي‌گويد كه بر اساس اطلاعيه اداره كل امور اتباع و مهاجران خارجي دانش‌آموزان بايد به همراه والدين خود به مراكز و دفاتر كفالت مي‌رفتند تا معرفي‌نامه تحصيلي بگيرند: «بخشي از بچه‌هاي افغان بدون برگه هويت پدر و مادر ندارند براي همين دفتر كفالت معرفي‌نامه تحصيلي براي‌شان صادر نكرد و نتوانستند در مدرسه ثبت‌نام كنند.» حالا از ميان بچه‌هايي كه خانه كودك ناصرخسرو به آنها كمك مي‌كند ٢٧ نفرشان توانسته‌اند با موفقيت در مدرسه ثبت‌نام كنند و مسوولان خانه به دنبال رفع مشكلات هستند تا ٩٠ دانش‌آموز ديگر هم به اين گروه بپيوندند.
٤٨ هزار نفر به دفاتر كفالت مراجعه كردند«تاكنون ٤٨ هزار نفر براي دريافت معرفي‌نامه تحصيلي و بررسي وضعيت سلامت به دفاتر كفالت مراجعه كرده‌اند و از اين ميان تا روز سه‌شنبه سوم شهريور ٨٨ درصد مراجعان معرفي‌نامه را دريافت كرده‌اند تا براي ثبت‌نام در مدارس اقدام كنند.» اين آخرين اطلاعات مربوط به ثبت‌نام كودكان افغان به دنبال قانون جديد است كه خليل‌الله بابالو، مدير امور بين‌الملل و مدارس خارج از كشور وزارت آموزش و پرورش در گفتوگو با «اعتماد» اعلام مي‌كند. پس از اين مرحله نام نويسي از راه مي‌رسد يعني همان مرحله‌اي كه والدين بايد دست به جيب شوند يا دل به كمك‌هاي موسسات و نهادهاي خيريه و مدني ببندند.
ارديبهشت امسال شاهين نوش آبادي، معاون امور بين‌الملل و مدارس خارج از كشور در يادداشتي براي «اعتماد» نوشت: «در حال حاضر ٣٤٠ هزار كودك افغان داراي برگه هويت در مدارس دولتي ايران در حال تحصيل هستند و دولت در سال گذشته بودجه‌اي بالغ بر ٥١٠ ميليارد تومان را به آموزش اين بخش از دانش‌آموزان اختصاص داده است. حالا با آغاز بحث پذيرش دانش‌آموزان بدون برگه هويت احتمالا به اين جمعيت افزوده خواهد شد و ممكن است در برخي مناطق نياز به افزايش كلاس و معلم هم احساس شود: در اين صورت بودجه مورد نياز در دل بودجه‌هاي تكميلي وزارت آموزش و پرورش تامين مي‌شود.» اما به نظر مي‌رسد كه مشكلات بودجه‌اي آموزش و پرورش اجازه نمي‌دهد كه بيش از همان بودجه در نظر گرفته شده اقدامي انجام گيرد.
حالا مدير اين مركز مي‌گويد كه جريان ثبت‌نام بدون هزينه، دستپخت بزرگنمايي رسانه‌هاست و دولت به اندازه كافي براي حق تحصيل كودكان افغان هزينه مي‌پردازد. بابالو مي‌گويد: « اصلا قرار نبوده كه بحث تحصيل دانش‌آموزان افغان رايگان باشد. هزينه سرانه هر دانش‌آموز يك ميليون و ٨٥٠ هزار تومان است ما بالاي ٥٠٠ ميليارد تومان براي بچه‌هاي افغان هزينه مي‌كنيم. در واقع دولت ٩٥ درصد هزينه تحصيل اين دانش‌آموزان را مانند دانش‌آموزان ايراني پرداخت مي‌كند. خانواده‌هاي دانش‌آموزان مبلغي بين ١٢٠ تا ٣٦٠ هزارتومان مي‌پردازند كه خانواده‌هاي ايراني تقريبا دو تا سه برابر اين مبلغ را پرداخت مي‌كنند.» به گفته بابالو در بحث مربوط به آموزش كودكان افغان كميسارياي عالي امور پناهندگان سازمان ملل هم مشاركت دارد البته مشاركت دقيق و از پيش‌تعيين شده‌اي كه كمك‌هاي آنان را به سه حوزه ساخت مدرسه، سوادآموزي اوليا و خريد تجهيزات محدود مي‌كند: «سال گذشته حدود ١١ ميليارد تومان بودجه از طرف كميساريا تامين شد كه صرفا براي ساخت پنج مدرسه در پنج استان، سوادآموزي اوليا و خريد يك سري تجهيزات بود، امسال اين مبلغ يك سوم شده و از همين حالا هم مشخص است كه قرار است صرف سه پروژه در قزوين، فارس و سمنان شود و تا الان هم هنوز همان بودجه يك‌سوم تامين نشده. يعني در بخش آموزش و ثبت‌نام كودكان بدون اوراق هويت تنها دولت فعاليت دارد.»
