پنج‌سال از زمانی که وزیر نفت دولت دهم تصمیم به قطع سوآپ گرفت، می‌گذرد؛آن زمان وزیر وقت نفت معتقد بود عملیات سوآپ برای ایران توجیه اقتصادی ندارد و سود حاصل از آن برای کشور رقمی در حدود ٢٠ سنت است، درحالی‌که این عملیات حدود ٦ تا ٧ دلار در هر بشکه برای کشور هزینه داشته است، به همین دلیل وزیر وقت قرارداد سوآپ را با کشورهای حاشیه خزر لغو کرد و درخواست دریافت سود ٥,٥ تا ٦ دلار از سوآپرها داشت و حتی در گفت‌وگو با سایت خانه ملت گفت که با قطع عملیات سوآپ دست بابک زنجانی را از کشور کوتاه کردیم.
با این‌که بارها و بارها کارشناسان و برخی مدیران نفتی بر اشتباه بودن این تصمیم تأکید کردند اما سوآپ قطع شد و ایران علاوه بر از‌دست‌دادن وجهه بین‌المللی، به پرداخت میلیون‌ها دلار جریمه محکوم شد؛ افرادی که آن مقطع این تصمیم را گرفتند هنوز بردرستی کارشان اصرار دارند و به نوعی مسئولان فعلی وزارت نفت (دولت یازدهم) را به دلیل انعقاد قراردادهای سوآپ زیر سوال می‌برند. این، اما درحالی است که سکوت وزارت نفت در مقابل حمله‌های پی‌درپی که از زمان روی کارآمدن دولت یازدهم شروع شده و گویا پایانی برای آن نیست، سبب شده تا تصمیم‌گیران آن زمان گمان کنند حق با آنهاست.
در همین زمینه شانا در میزگردی با محمود آستانه عضو هیأت‌مدیره شرکت نیکو و مشاور وزیر نفت، سیدپیروز موسوی مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی، حمیدرضا شاهدوست رئیس پایانه نفتی شمال و سیدحمید حسینی عضو هیأت‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی گفت‌وگو کرده است. در این جلسه موسوی با بیان این‌که قطع عملیات سوآپ یک‌شوک به عملیات نفت بود، گفت: هیچ‌کس انتظار این تصمیم را نداشت آن هم زمانی که ٢٢٦هزار بشکه نفت خام را معوض و به پالایشگاه‌های کشور ارسال می‌کردیم.
تأسیساتی که برای انتقال نفت خام و تولید فرآورده در پالایشگاه‌های کشور برای این کار احداث کرده بودیم با این تصمیم، ناگهان دلیل وجودی خود را از دست دادند. من و بسیاری از فعالان سوآپ واقعا نمی‌دانستیم چه اتفاقی افتاد که این تصمیم گرفته شد. تأسیسات میلیاردی و نیروی انسانی کارآمدمان در پایانه نکا بیکار شدند و درآمدی را که می‌توانستیم از محل سوآپ به دست بیاوریم، صفر کردیم.
آستانه نیز ازجمله مدیرانی بود که در زمان شروع تا قطع عملیات سوآپ در شرکت نیکو فعال بود. او دراین‌باره گفت: آن زمان که ما در شرکت نیکو بودیم و این تصمیم گرفته شد، خدمت وزیر وقت رسیدیم و گفتیم اصلا سود ١٠ دلار برای هر بشکه سوآپ امکان‌پذیر نیست، شاید چنین سودی برای ١٠ تن امکان‌پذیر باشد، اما در بشکه خیر. با این حال وزیر وقت همچنان روی حرف‌شان پافشاری می‌کردند و می‌گفتند خیر امکان ندارد همان ١٠ دلار در هر بشکه. شاهدوست نیز دراین‌باره می‌گوید: خط لوله ٣٢ اینچ در ترمینال نکا می‌تواند روزانه ٥٦١هزار بشکه نفت را سوآپ کند. البته آخرین تستی که انجام دادیم حاکی از این بود که می‌توانستیم حتی روزانه ٣٧٠هزار بشکه را هم سوآپ کنیم اما به آن معنا نیست که نمی‌توانستیم بیشتر از این هم سوآپ کنیم.
رانت در عملیات سوآپ
حسینی با اشاره به این‌که سوآپ به معنای استفاده از ظرفیت تجاری یک کشور است، گفت: اگر این کار را انجام می‌دادیم دستکم می‌توانستیم از این ظرفیت نهایت استفاده را ببریم. هر کشور دیگری که موقعیت ایران را به لحاظ جغرافیایی و استراتژیک داشت بیشترین استفاده را از این مزیت خود می‌برد، اما ما چه کردیم؟ آستانه در ادامه به دلایل وزیر نفت برای قطع عملیات سوآپ مبنی بر وجود شواهد و مدارک در دخالت افراد ذینفع در عملیات شبه سوآپ و تبانی بانک زنجانی و همچنین وجود رانت در عملیات سوآپ که باعث شده ایران در اوپک کشوری معرفی شود که فروش نفت آن بیش از سهمیه است، پرداخت.
او گفت: خوشبختانه بارها و بارها نهادهای نظارتی مثل دیوان محاسبات، سازمان بازرسی و دیگر نهادهای نظارتی عملیات سوآپ را به‌صورت دقیق بررسی کردند و گزارش‌های ارایه شده همه حاکی از شفاف بودن عملیات سوآپ بود و چیز پنهانی در عملیات نبود که کشف شود. او در ادامه افزود: همچنین این‌که می‌گویند آقای زنگنه برخی از حرف‌های وزیر وقت را پذیرفتند؛ باید بگویم که آقای زنگنه آن بخش از سخنان وی را پذیرفتند که می‌گفتند سوآپر باید نفت را از خلیج‌فارس تحویل بگیرد، نه این‌که امور بین‌الملل بیاید نفت را بفروشد؛ این بخش از سخنان وزیر وقت درست است و هیچ‌وقت هم نه شرکت نفت و نه نیکو و نه هیچ مرجعی مقابل آن نایستاده است، اما اگر شما می‌خواستید این سیاست را در مقطعی که قرارداد را امضا کردید، پیاده کنید بسیاری از شرکت‌ها امکان سوآپ نداشتند و این موضوع با این سیاست استراتژیک ایران مغایرت داشت.
تصمیم بر برقراری دوباره سوآپ
همچنین آستانه درباره نظارت مقام‌های بالاتر از وزارت نفت بر لغو یکجانبه قرارداد سوآپ می‌گوید: بعد از داستان قطع سوآپ جلسه‌ای در کمیسیون اقتصادی شورایعالی امنیت ملی در زمانی که آقای جلیلی رئیس آن بودند برگزار شد؛ از شرکت نیکو دعوت کردند که بیاید و درباره سوآپ صحبت کند. نمی‌دانستم که قبل از من وزیر وقت به جلسه رفته و درباره سوآپ و درست بودن تصمیم خود صحبت کرده و گفته است که به دنبال اصلاح اشکالات آن است. زمانی که گزارشم را ارایه کردم اعضای کمیسیون گفتند نباید سوآپ قطع می‌شد، گفتیم این اتفاق افتاده و از دست ما خارج است.
در آن جلسه تصمیم گرفته شد تا کاری کنیم دوباره سوآپ برقرار شود زیرا ادامه آن به نفع منافع ملی بود و باید این مسیر زنده نگه داشته شود. بعد از این‌که از جلسه بیرون آمدم آقای شیوا مشاجره‌ای با من داشتند و گفتند چرا مخالف نظر وزیر نفت در این جلسه حرف می‌زنید. همان روز به اطلاع آقای وزیر رساندند که من در جلسه چه گفته‌ام. فردای آن روز آقای میرکاظمی به آقای جشن‌ساز (مدیر وقت شرکت نیکو) زنگ زدند و گفتند همین امروز آستانه را برکنار کنید.
