وزارتِ دروغ!

روسیه چه فعالیت‌هایی دارد؟
پس از شروع ماجرای کریمه در سال گذشته، روسیه یک کمپین دروغ‌پراکنی را در جبهه‌های مختلف به راه انداخته است. شبکه‌های خبری بین‌المللی و وب‌سایت‌هایی نظیر RT و اسپاتنیک که مدیریت دولتی هم دارند به کرملین قدرت داده تا آن‌ها بتوانند اخبار واقعی را تحریف کنند و در روز روشن دروغ بگویند و نظریه‌های تبانی کشورهای دیگر خود را گسترش دهند. آژانس‌های خبری دولتی و همچنین شرکت‌های خصوصی گروهی از بلاگرها را استخدام کرده تا سایت‌های خبری روسیه و کشورهای غربی را زیر نظر داشته باشند تا بدین وسیله آن‌ها تمام اخبار مربوط به روسیه و اوکراین را بیایند و در راستای منافع کرملین، نظرات و اخبار خود را منعکس کنند. آژانس‌های خبری دولتی همچنین چندین وبسایت خبری را به زبان کشورهای شرق اروپا به راه انداخته‌اند. اما فرمان این دسته از فعالیت‌ها از کجا صادر شد؟ مستقیم از بالا؛ شخص ولادیمیر پوتین دستور آن را صادر کرد و کرملین سالانه 600 میلیون دلار برای آن هزینه می‌کند.

پوتین در سال 2012 گفت: «روسیه مجموعه‌ای از ابزار و وسایل را به کار خواهد گرفت تا بدون مداخله نظامی و با تزریق اطلاعات به اهداف سیاست خارجی خود دست یابد.» نظام تبلیغاتی روسیه نیز در مسیر گمراهی قدم برداشته و موفق هم بوده است. ریک استنگل پیش‌تر ویراستار تایم بوده و اکنون نیز در دولت فدرال پست دارد. او می‌گوید: «به روزنامه‌نگاران باید آموزش داده شود که از هر دو سو گزارش دهند. اما زمانی که کرملین گفت که در کریمه هیچ سربازی ندارد، روزنامه‌نگارانشان هم مجبورند که آن را تکرار کنند. اگر کسی مطابق خواسته آن‌ها عمل نکند، چه به سر او می‌آید؟»
 
کرملین چه ابزاری را در اختیار دارد؟
یکی از ابزار اولیه آن شبکه تلویزیونی RT است که قبلا به آن راشاتودی گفته می‌شد. مقامات نام آن را تغییر دادند تا رابطه آن با دولت کمی دچار ابهام شود. آر تی چندین شبکه مجزا داخلی و ماهواره‌ای به زبان انگلیسی هم دارد، مانند آر تی امریکا که تعداد بیننده‌های بالقوه‌ی آن به 85 میلیون نفر می‌رسد. این شبکه بر روی اتفاقات حال حاضر ایالات متحده، خشونت پلیس، اعتراضات و فقر تمرکز دارد و علاوه بر آن بر روی گزارش‌های دیگری نیز مانور می‌دهد، مثلا اینکه سازمان سیا «ابولا» را به وجود آورده است. تعداد اندکی از آمریکایی‌ها شبکه آر تی را تماشا می‌کنند، زیرا آر تی با دروغ‌هایی که در مورد درگیری‌های اوکراین گفت وجهه عمومی خود را از دست داد. اما وبسایت RT.com همچنان تاثیرگذاری خود را حفظ کرده است. این وبسایت اولین وبسایت یک شبکه خبری بود که آمار بازدیدکنندگانش در یوتیوب به یک میلیارد نفر رسید. در سال گذشته، محور اصلی فعالیت این وبسایت این بوده که مثلا گروه‌های شبه نازی و فاشیسم در اوکراین شکل گرفته و جدایی‌طلبان طرفدار روسیه همان طرف خوب درگیری‌ها هستند.
 
حقیقت را چگونه تحریف می‌کنند؟
گروهی از دانشجویان روزنامه‌نگاری در اوکراین مجموعه به نام StopFake را به راه انداخته‌اند که هم در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند و هم یک وبسایت با همین نام دارند. این دانشجویان در وبسایت خود صدها عکس جعلی که توسط رسانه‌های اجتماعی و وبسایت‌های خبری روسیه کار شده بود را منتشر کرده‌اند. پیتر پومِرانتسف از مقامات عالی کمپین تبلیغاتی روسیه می‌گوید که گروه‌های فاشیستی اوکراینی که توسط ناتو آموزش دیده‌اند چندین کودک را کشته‌اند. آن‌ها در اوایل سال 2014 عکس‌های فراوانی را از این اتفاقات منتشر کردند، درست همان زمانی که روسیه بر سر مسئله کریمه مذاکره می‌کرد و به ناآرامی‌های شرق اوکراین دامن می‌زد. «استاپ فیک» نیز منشا این عکس‌ها را پیدا کرد و مشخص شد که برخی از آن تصاویر مربوط به درگیری‌های پیشین اوکراین بوده و برخی دیگر نیز به جرائم کشورهای دیگر تعلق داشته و حتی تعدادی از آن عکس‌ها مربوط به فیلم‌ها بوده است. حتی مشخص شد که در اخبار روسیه از بازیگران استفاده شده تا نقش قربانیان زخمی یا گریان را بازی کنند و از خشونت‌های دولت اوکراین بگویند. روسی‌ها به این نوع فعالیت‌های «بالماسکه» جنگ اطلاعاتی می‌گوید که باید همراه با جنگ واقعی صورت گیرد.

وبسایت‌های کشورهای شرق اروپا چه فعالیتی دارند؟
 چندین وبسایت خبری طرفدار روسیه در کشورهای جمهوری چک، اسلواکی، مجارستان و بلغارستان فعالیت می‌کنند. این وبسایت‌ها به زبان محلی خبر منتشر می‌کنند و بر روی همان عکس‌ها و اخبار جعلی در مورد گروه‌های فاشیست اوکراینی کار می‌کنند. آن‌ها کاملا حرفه‌ای تحلیل می‌کنند، به شکلی که اهداف خیرخواهانه روسیه پررنگ‌تر شود. سازمان ضد جاسوسی چک ریشه یکی از همین سایت‌ها به نام aeronet.cz را زده است و اعلام کرده که این سایت یکی از ابزارهای کمپین تبلیغاتی خطرناک طرفدار روسیه است. برای نمونه چند ماه پیش یک محموله ناتو از خاک چک عبور کرد و تعدادی از سایت‌های خبری فعال در چک نوشتند که خشم مردم محلی از ورود گروه‌های «خارجی» به سر آمده است. در حالی که ورود محموله با پرچم ایالات‌متحده پیش‌تر با چک هماهنگ شده بود.
 
بلاگرهای کرملین چه می‌کنند؟
روسیه به صورت شبانه‌روزی در سن‌پترزبورگ فعال است. در آنجا، صدها نفر در شیفت‌های 12 ساعته مشغول به کار هستند. این افراد در میان سایت‌های خبری بین‌المللی به دنبال اخبار مربوط به روسیه و غرب می‌گردند و زیر اخبار نظر خود را منتشر می‌کنند. آن‌ها داستان جعلی خود را زیر آن نوشته و عکس و فیلم برای آن‌ها ارسال می‌کنند. همچنین از طریق حساب‌های جعلی فیس‌بوک و توییتر در شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده فعالیت می‌کنند. آن‌ها با نظرات خود سایت‌هایی مانند بی‌بی‌سی و سی ان ان را بمباران می‌کنند.

مارات بورخارد از کارکنان سابق این مجموعه می‌گوید: «یک روز تکلیف آن‌ها این است که بیایند و بنویسند که نیروهای ناتو فعالیت خاصی دارند. روزی دیگر همه آن‌ها می‌آیند و می‌نویسند که اوباما یک میمون بی‌فرهنگ است، زیرا او در سفرش به هند آدامس جویده است.» بورخارد به کنایه از این وبسایت‌های خبری می‌گوید: «شما در "وزارت حقیقت" کار می‌کنید که در واقع "وزارت دروغ" است و هر شخص به شکلی این حقیقت را می‌داند. درست مانند اورول.»

هدف نهایی آن‌ها چیست؟
با این روش، قدرت تکذیب کرملین از اعمال خشونت‌آمیز خود بالا رفته و آن‌ها می‌تواند به راحتی احساس همدردی خود نسبت به بلوک شوروی سابق را نشان دهند. رسانه‌های روسی در شرق اوکراین توانستند به چندین مورد مدنظر خود رنگ واقعیت دهند: فاشیست‌ها قدرت را در کیِف به دست گرفته‌اند، خطر جدی قومیت‌های روس‌تبار شرق اوکراین را تهدید می‌کند و در نهایت اینکه سازمان سیا برای جنگ با مسکو برنامه‌ریزی کرده است. روسیه اخیرا در کشور استونی نیز چنین کمپینی را به راه انداخته است. در این کشور، قومیت‌های روسی فراوانی زندگی می‌کنند. شبکه روسی‌زبان استونی در ماه مارس ویدیو جعلی را منتشر کرد که در آن دولت استونی از نازیسم حمایت می‌کرد. این اقدام تلاشی آشکار برای آغاز کردن شورش طرفدار روسیه است. پومرانتسف می‌گوید: «مفهوم جدید جنگ این است. یک جنگ اطلاعاتی – روانی.»