چرا جریان مالی قاچاق مواد مخدر قطع نمی‌شود؟

فرارو- قرار گرفتن ایران در مسیر ترانزیت مواد مخدر و سود هنگفت ناشی از سوداگری این مواد، علاوه بر مطرح کردن ایران به عنوان یکی از کشورهای اصلی «ترانزیت»، سوداگران از بازار مصرف ایران نیز چشم‌پوشی نکرده و همزمان ایران را به کشوری «مصرف‌کننده» نیز تبدیل کرده است.  

به گزارش سرویس اقتصادی فرارو، در نگاه اقتصادی به تجارت مواد مخدر، کشورهای مختلف طبقه‌بندی خاص خود را دارند. کشورهای «تولید کننده»، کشورهای «ترانزیت کننده»، کشورهای «مصرف‌کننده» و کشورهای «سرمایه‌گذار» از جمله مهم‌ترین نقش‌هایی است که کشور‌ها خواسته یا ناخواسته در این جریان کثیف برعهده می‌گیرند.

طبقه‌بندی مذکور بر این اساس انجام می‌گیرد که منابع اقتصادی، بازار مصرف، سیستم مالی و زیرساخت‌های کشور‌ها برای انجام فعالیت‌های مرتبط با مواد مخدر، چگونه مورد سوء استفاده قرار می‌گیرد. 

مصرف ۴۲ درصد تریاک جهان!  
گزارشی که دفتر آسیب‌های اجتماعی وزرات تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیرامون وضعیت مصرف و آثار اجتماعی مواد مخدر تهیه و بخشی از آن در مصاحبه مدیرکل این دفتر با خبرگزاری مهر عمومی شده است، نشان می‌دهد که ایران بیش از اینکه به عنوان کشور ترانزیت مطرح باشد، کشوری مصرف کننده (حداقل در مصرف تریاک) بوده است. 

طبق آماری که مدیرکل دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارائه نموده است، در سال ۹۲ بیش از ۴۵۰ تن تریاک در ایران مصرف شده است. این رقم بیش از ۴۲ درصد کل مصرف تریاک جهان بوده و ایران را به عنوان بزرگ‌ترین مصرف کننده این ماده مخدر در جهان مطرح نموده است. 

چشم اسفندیار: جریان مالی قاچاق مواد مخدر!  
نگاهی کلی بر جریان مالی تجارت مواد مخدر نشان می‌دهد که یکی از بهترین راهکار‌ها برای مقابله با این تجارت خانمان سوز، شناسایی جریان‌های مالی و قطع به هم پیوستگی این جریان می‌باشد.

به طور کلی جریان مالی تولید و تجارت مواد مخدر را می‌توان به صورت نمودار زیر در نظر گرفت: 

با توجه به این نمودار مشاهده می‌شود که مواد مخدر از کشورهای تولید کننده به کشورهای تراتزیت کننده منتقل شده و سپس در کشورهای مصرف‌کننده، استعمال می‌شود. تجارت مواد مخدر در افغانستان به عنوان مهم‌ترین تولید کننده مواد مخدر در منطقه، در اختیار کارتل‌های بین‌المللی بوده و گروه‌های کوچک نیز سهم قابل توجهی از انتقال مواد به بازارهای مصرف را برعهده دارند. 

برخلاف جریان فیزیکی کوتاه و مختصر مواد مخدر، گستردگی جریان مالی تجارت این مواد نشان می‌دهد زیرساخت‌ها و نهاد‌های مالی و غیرمالی نظام‌مندی در پس پرده قرار دارند. همانگونه که مشخص است، بخش مهمی از فرایند مالی قاچاق مواد مخدر در کشور مصرف‌کننده جریان دارد.

در این کشور‌ها، مواد مخدر و منابع مالی مرتبط با آن، عمدتاً در کنار هم متمرکز خواهد شد؛ موضوعی که در کشورهای تولید کننده و ترانزیت کننده چندان صادق نیست.

بنابراین می‌توان اطمینان داشت که در ایران به عنوان مهم‌ترین مصرف کننده تریاک در جهان، می‌توان با ردیابی جریان‌های مالی مشکوک، به باند‌های اصلی این جریان کثیف دست یافت.  

قاچاقچیان مواد مخدر، هزینه‌های هنگفتی را در کشورهای تولید کننده برای افزایش میزان کشت و تولید آن متحمل می‌شوند؛ اما تحقیقات نشان می‌دهد که منابع مالی به صورت مستقیم از کشورهای مصرف‌کننده به افغانستان منتقل نمی‌شود. بلکه کشورهایی در این میان به عنوان واسطه و «دروازه‌های مالی» ایفای نقش کرده و منابع مالی را به افغانستان منتقل و یا از آن خارج می‌نمایند. 

جریان منابع مالی از کشورهای مصرف‌کننده به دروازه‌های مالی، بسته به توانایی قاچاقچیان متفاوت بوده و شامل استفاده از سیستم بانکی، خدمات انتقال ارز توسط صرافی‌ها، کالاهای ارزشمند مانند طلا و انتقال پول نقد می‌باشد. هر کدام از این جریان‌ها نیز با توجه به قابل نظارت بودن سیستم بانکی و کمرگی، قابل رهگیری و پیگرد می‌باشد. 

در کنار جریان مالی، یک جریان سومی نیز از کشورهای صادرکننده مواد مخدر به کشورهای تولید و ترانزیت مواد انجام می‌گیرد. این جریان شامل کمک‌های تکنولوژیک و لجستیک است که تولید و انتقال مواد را تسهیل می‌نماید که با رنگ سبز در نمودار مشخص شده است. 

پولشویی سلاحی غیرموثر در ایران!  
ردگیری و اشراف بر جریان مالی مواد مخدر و فعالیت‌های غیرقانونی شاید به سادگی ممکن نباشد. چرا که قاچاقچیان مواد مخدر نیز با توجه به منابع مالی فراوان، توان پنهان کردن جریان مالی و تطمیع سیستم قانونی برای انجام فعالیت‌های غیرقانونی را داشته باشند. اما این دسته از فعالیت‌های زیرزمینی نیز فرایند مشابهی را برای پولشویی مورد استفاده قرار می‌دهد که مقابله با آن را تسهیل می‌نماید. 

هر سه مرحله پول‌شویی (داخل‌کردن منابع مالی به سیستم مالی، لایه‌گذاری و ادغام پول‌های کثیف و پاک) در کشورهای مصرف‌کننده مواد مخدر رخ می‌دهد. بخش مهمی از فرایند‌ مواد مخدر که در کشور مصرف‌کننده ایجاد می‌شود، به مراکز مالی انتقال یافته و منابع مالی میان حساب‌ شرکت‌ها، نهاد‌های مالی، شهروندان و واسطه‌های مالی ترکیب و مجدداً به گردش در می‌آید.  

در مرحله دوم از فرایند پولشویی، منابع حاصل از فرایند قاچاق مواد که با منابع مالی پاک ادغام شده، به سمت سرمایه‌گذاری و خرید زمین‌ و املاک، اوراق بهادار و سهام شرکت‌های مختلف حرکت کرده و ردگیری آن را ناممکن می‌سازد. پول‌ها ناپاک مجدداً پس از تطهیر، از طریق صرافی‌ها و انتقال پول نقد به سمت کشورهای تولید کننده هدایت می‌شود.

این جریان در کشورهای توسعه یافته، بسیار راحت‌تر است؛ چراکه با توجه به مقبولیت پول ملی این دسته از کشور‌ها، نیازی به تبدیل ارز وجود نخواهد بود. اما این موضوع برای کشورهایی چون ایران با مشکل مواجه بوده و قاچاقچیان مجبور به تهیه ارز خواهند بود.  

نیم ‌میلیارد دلار مصرف تریاک!  
با توجه به گستردگی مرز‌های جغرافیایی ایران با افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولید کننده تریاک در جهان، امکان رهگیری و کنترل جریان فیزیکی این تجارت نامبارک بسیار دشوار است. اما همانگونه که مشاهده شد، در کنار هر جریان واقعی از کالا و خدمات، جریان پولی مربوط به آن نیز برقرار است. در ازای ورود محموله‌های فیزیکی مواد مخدر به بازار مصرف، به‌‌ همان ارزش نیز جریان پولی از آن بازار خارج خواهد شد. 

حساب سرانگشتی جریان مالی مصرف تریاک در ایران نشان می‌دهد که با احتساب ۱۰۰۰ دلار برای هر کیلوگرم تریاک در ایران، جریان خروجی پولی از ایران بابت مصرف قطعی داخلی تریاک بیش از ۴۵۰ میلیون دلار بوده است! به این رقم باید هزینه‌های مربوط به حق حمل‌و‌نقل و ترانزیت را نیز افزود. مطمئناً تولید و صادرکنندگان مواد مخدر برای سهولت در پولشویی، دریافتی‌های خود را به صورت ارزهای معتبر بین‌المللی تقاضا می‌کنند.

به عبارت دیگر قاچاقچیان اصلی مواد مخدر در کشورهایی نظیر ایران، ناچار به تبدیل منابع مالی به ارزهای معتبر بین‌المللی هستند. در این بزنگاه است دولت و منابع اطلاعاتی و قضایی می‌توانند با رصد اطلاعات خرید و فروش ارز و جریان آن در بازار ایران، به شناسایی عوامل کلیدی این تجارت سیاه مبادرت نمایند. با توجه به حجم بالای ارز مورد نیاز سوداگران، شناسایی آن بسیار سهل بوده و تنها نیازمند نیت صادقانه و جدیت آمرانه است. 

آنچه گذشت نشان می‌دهد که کلید حل مشکل قاچاق مواد مخدر نه در مرز‌های شرقی، بلکه در نظارت شفاف بر عملکرد بانک‌ها، موسسات مالی و صرافی‌های داخل کشور است. تامین منابع ارزی مربوط به خرید مواد مخدر بدون شک از بازار ارز رسمی و غیررسمی کشور انجام می‌گیرد.

به علاوه تردیدی نیست که پولشویی منابع حاصل از این تجارت مسموم نیز در نظام مالی قانونی کشور انجام گرفته و درآمد‌های حاصل از فروش مواد مخدر در داخل پس از درهم‌آمیخته شدن با پول‌های پاک، مجدداً به ارز تبدیل شده و این جریان سودآور ادامه می‌یابد. 

با توجه به تصویب قوانین مبارزه با پولشویی در مجلس و دیجیتال شده بسیاری از مبادلات مالی در کشور، شناسایی این جریان ناپاک تنها نیازمند نظارت دقیق‌تر بر خریداران (احتمالاً) مشکوک ارز و مبادلات ارزی میان صرافی‌های داخلی و صرافی‌های کشورهایی که دروازه مالی برای افغانستان به شمار می‌روند خواهد بود.

به علاوه حساسیت و نظارت هدفمند بر فعالیت‌ موسسات مالی ریز و درشت در ایران بدون شک راهگشا خواهد بود. اینجاست که یک علامت سوال بزرگ پیش می‌آید که چرا علیرغم این امکان، ایران همچنان بدون رقیب در صدر مصرف‌کنندگان تریاک جهان قرار دارد.