چه کسی جانشین ملک عبدالله می‌شود؟

آشوب این روزهای خاورمیانه در تاریخ معاصر بی‌سابقه است. از همین رو انتقال آرام و بی‌دردسر قدرت در عربستان سعودی اهمیتی دو چندان پیدا کرده. اما چه کسی قرار است در سال‌های پیش رو وارث حاکم نود ساله و ناتوان این کشور بشود؟ این پرسشی است دشوار که هنوز کسی پاسخش را نمی‌داند.

عربستان سعودی کشوری بزرگ و تأثیرگذار است. کشوری که مقدس‌ترین مکان‌های دین اسلام را در خود جای داده، و خود را رهبر مسلمانان سنی جهان می‌داند.

عربستان سعودی نقشی پررنگ در مقابله سنی‌ها با نفوذ شیعیان، به ویژه ایران، در خاورمیانه بازی می‌کند. ضمن این‌که این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان هم هست.

در ظاهر امر، شاهزاده‌های ارشد آل سعود بر سر تعیین جانشین بلافصل به توافق رسیده‌اند: سلمان بن عبدالعزیز، ولیعهد کنونی، جانشین ملک عبدالله می‌شود و مقرن بن عبدالعزیز ولیعهد می‌شود.

عبدالله، سلمان و مقرن پسران عبدالعزیز، بنیان‌گذار عربستان سعودی‌ و اولین پادشاه آنند. ملک عبدالعزیز که معمولا به نام ابن سعود از او یاد می‌کنند سال ۱۹۵۳ درگذشت. از آن زمان عربستان پنج پادشاه داشته که همه از پسران عبدالعزیز بوده‌اند. گرچه او ده‌ها پسر داشته اما این روند نمی‌تواند تا ابد ادامه پیدا کند.

دشواری‌های پیش رو
کوچک‌ترین پسر ابن سعود مقرن است که در آستانه هفتاد سالگی است. بعضی از برادران ناتنی بزرگ‌تر او زنده‌اند، از جمله احمد که برادر تنی سلمان – ولیعهد فعلی – هم هست.

احمد و سلمان تنها بازماندگان "هفت سدیری" هستند. لقبی که پسران ابن سعود به یکی از همسران محبوبش به نام حصه سدیری داده بودند. تا همین اواخر "هفت سدیری" محکم‌ترین ائتلاف را بین پسران ابن سعود داشتند.

فرض این است – و این تنها در حد فرض است – که چون مقرن به‌عنوان نایب ولیعهد کنونی انتخاب شده، بعد از او هم به عنوان آخرین پسر ابن سعود بر تخت سلطنت می‌نشیند. اما ممکن است احمد که از مقرن بزرگ‌تر است بخواهد جای او را بگیرد.

همین که ملک عبدالله برای اولین بار در تاریخ جانشینی آل سعود برای ولیعد هم نایب تعیین کرده نشان می‌دهد می‌خواسته موضوع جانشینی دست‌کم در آینده نزدیک بی‌دردسر باشد.

در سال‌های اخیر دو ولیعهد، یعنی سلطان بن عبدالعزیز و نایف بن عبدالعزیز، پیش از آن‌ که به سلطنت برسند از دنیا رفتند. ولیعهد فعلی یعنی سلمان بن عبدالعزیز هم ۷۸ ساله است و مثل ملک عبدالله ۹۰ ساله در سلامت کامل نیست.

در مارس ۲۰۱۴ پسران و نوه‌های مذکر ابن سعود – یا همان "هیئت بیعت" که مسئول انتخاب پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی‌اند – گرد هم آمدند و تصمیم ملک عبدالله را برای ارتقای مقرن به نیابت ولیعهدی تأیید کردند. اما در همان جلسه هم بودند شاهزاده‌هایی که به ارتقای مقرن رأی مثبت ندادند.

می‌توان تصور کرد که اختلاف نظرها یا مخالفت این شاهزاده‌ها، زمانی که مقرن که کوچک‌ترین پسر ابن سعود است به ولیعهدی برسد، بیش از پیش نمایان شود.

در حال حاضر گمانه‌زنی‌های مردم عربستان در مورد مسأله جانشینی بیشتر متوجه این است که کدام نوه ابن سعود در مسیر سلطنت از بقیه پیشی می‌گیرد و البته همان‌طور که خود سعودی‌ها می‌گویند: "آنها که زیاد حرف می‌زنند چیزی نمی‌دانند، آنها که زیاد می‌دانند چیزی نمی‌گویند." در این مرحله حداکثر می‌شود از کسانی که بخت‌شان زیاد است نام برد که چندین نفرشان همین حالا هم مقام‌هایی مهم دارند.

اما این نکته را هم نباید فراموش کرد که کسانی که در قدرت‌ هستند دوست دارند به پسرانشان پست‌هایی بدهند که در آینده به ارتقای آنها در ساختار قدرت کمک کند. شاه‌ و ولیعهد که عوض می‌شوند، ستاره بخت پسرانشان هم ظهور یا افول می‌کند.

از چهار پسر ملک عبدالله که چهره شناخته‌ شده دارند، بخت متعب برای بالا رفتن از بقیه بیشتر است. او ۶۲ ساله است. پارسال به عنوان فرمانده گارد قدرتمند ملی انتخاب شد و به لطف پستی که صرفا برای او ایجاد شده بود به کابینه هم راه یافت.

پشت درهای بسته
شاهزاده دیگری که شاید بیش از همه در موردش صحبت می‌شود، محمد بن نایف است، وزیر کشور عربستان سعودی. این مقامی‌ است که سال‌ها در اختیار پدرش نایف بن عبدالعزیز، یکی از "هفت سدیری" بود.

محمد بن نایف سابقه درخور توجهی در دولت دارد و بین مردم هم چهره محترمی‌ است. کسانی که او را در سفرهای خارجی‌اش دیده‌اند، در ایالات متحده و جاهای دیگر، تحسینش کرده‌اند.

عربستان سعودی با مشکلات داخلی فراوان روبروست، از رشد بیکاری جوانان و برگشتن جهادی‌ها از عراق و سوریه گرفته، تا نقد فزاینده به آل سعود در شبکه‌های اجتماعی داخلی عربستان و التهاب در بخش‌های شیعه‌نشین شبه‌جزیره – همان استان شرقی.

شاهزاده‌های ارشد سعودی باید با این مسائل کلنجار بروند و مراقب باشند رفتارشان در نگاه دشمنانشان به شکاف در قلعه آل سعود تعبیر نشود. بنابراین عجیب نخواهد بود اگر بحث‌های داغ در باره قدرت گرفتن یا نگرفتن نوه‌های ابن سعود در بگیرد، اما چنان بحث‌هایی احتمالا در خلوت کاخ‌ها حل‌ و فصل خواهد شد، نه جلوی چشم دیگران.