مذهب در قاهره؛ شکوفایی یا انحطاط؟!

فرارو- نماز جمعه در مسجد «التوحيد» قاهره قبلا توسط امام جمعه اي كه از طرف دولت منصوب شده بود برگزار مي شد و خطبه هاي او بي اندازه كسالت آور بود. «ابراهيم عبدالعليم»، یک فرد مذهبي كه به طور معمول به مسجد التوحيد مي رود گفت: «وي عادت داشت كه در باره امور دولت سخن بگويد.» و تعداد كمي از مردم حضور مي يافتند.

به گزارش سرویس بین الملل فرارو؛ ولي در فصل آزادي بيان مذهبي و سياسي بعد از حسني مبارك، همه چيز كمي جالب تر شده است. «فوزي سعيد»، امام جمعه بنيادگرایی كه بعد از انقلاب، امام جمعه اين مسجد شد خطاب به صدها نمازگزار كه اكنون مسجد را پر كرده و در پياده روها و محوطه آسفالت يك جايگاه بنزين در نزديكي مسجد بر روي فرش هاي سبز به عبادت مي پردازند، گفت «خدايا، از تو مي خواهيم كه انتقام ما را از شيعيان و از يهوديان بگيری! خدايا، مهاجمان را به سزاي اعمال خود برسان و كسي را بر آنها مأمور بدار كه بتواند سر آنها را از تن جدا كند!»

ليبرال ها و سكولارهايي كه به رهبري انقلاب فوريه، كه حكومت 30 ساله مبارك را سرنگون كرد، كمك كردند در برابر اين اظهارات آب دهان خود را فرو مي برند. بسياري اكنون وحشت دارند كه حداقل برخي از آزادي هاي تازه به دست آمده اثر معكوس داشته باشد. بنیادگرایان مي خواهند بر مصر مسلط شوند و اراده خود را بر مردم حاكم گردانند و برخي نسبت به اين امر هشدار مي دهند.

در واقع، صداي برخي از آنها بلند است. بنيادگرايان در هفته گذشته در يك مبارزه آنلاين دست به تحريم غول عرضه كننده تلفن هاي همراه، «نقيب ساويريس» مسيحي زدند. ساويريس يك نمايش كارتوني از «ميكي و ميني ماوس» بر روي توييتر گذاشته بود كه لباس هاي اسلام گرايان را به تن كرده بودند. «عبدالعليم» مي گويد: «خدا را شكر كه حالا مي توانيم از آزادي لذت ببريم. حالا فرصت داريم تا خوب را در برابر بد مقايسه كنيم. قبلا فقط يك نظر وجود داشت.»

ولي اگر انقلاب به ليبرال هاي ناهماهنگ و بي تجربه يك درس ناخوشايند آموخته باشد، به اسلام گرايان بنیادگرا هم همان درس را داده است و آن اين كه آزادي بيان با گوناگوني همراه است و همه با آن موافق نيستند. بزرگ ترين اردوگاه اسلام گرايان، «اخوان المسلمين»، در هفته هاي اخير دچار شكاف هايي شده است.

تعدادي از فعال ترين جوانان این تشکل كه در تظاهرات زمستاني به ميدان تحرير پيوستند، از حزب فراگيرتر خود يعني «حزب جاري مصر» جدا شده اند. يكي از اعضاي محبوب و قديمي رهبري اخوان المسلمين، «عبدالمنعم الفتوح» بعد از سرپيچي از تصميم گروه مبني بر معرفي نكردن نامزد رياست جمهوري، از گروه اخراج شد. حتي سلفي ها – در حالي كه مي توانند صدها نفر را براي تظاهرات عليه كساني كه به آنها اتهام توهين عليه مذهب مي زنند، بسيج كنند – هنوز يك ايدئولوژي يا حزب سياسي واحدي براي خود تعيين نكرده اند.

دو تن از اسلام گرايان تندرو سلفي به منظور كسب شهرت و يك كشيش قبطي اخيرا در شهر محافظه كار «بني سيف» در دره باشكوه نيل دست به كاري باورنكردني زدند: «آنها در برابر چند صد مرد كه بيشتر آنها با ريش بودند در فضاي باز به سخنراني پرداخته و همايشي در باره مداراي مذهبي برگزار كردند». «كمال حبيب»، سياستمدار سلفي و جهادگر سابق طي يك سخنراني گفت: «بحران براي هر يك از اقليت ها، بحران براي اكثريت نيز مي باشد. ما بايد به مسيحيان اطمينان دهيم كه با وجودي كه از زمان انقلاب، شكوفايي اسلامي صورت گرفته، ولي حقوق آنها پايمال نخواهد شد.»

خشونت هاي فرقه اي يكي از زشت ترين پيامدهاي احياي سلفي ها بوده ولي ريشه در فرهنگ تبعيض دارد. حتي در زمانی كه حبيب سخن مي گفت، گروه ديگري از سلفي ها در برابر كليسايي در روستايي در جنوب تظاهرات برگزار كردند. ولي اين حقيقت كه برخي از اعضاي اين فرقه نسبت به برقراري گفتگو علاقه مند هستند ، امري بي سابقه است.

برگزار كنندگان همايش مزبور گفتند چنين چيزي قبل از انقلاب هرگز اتفاق نمي افتاد كه تا حدودي به خاطر اين بود كه بسياري از سلفي ها در زندان بودند، ولي در همان حال به دليل بي ميلي رژيم مبارك به پرداختن به مسائل پيچيده داخلي نیز بود. «اشرف حسن الصيصي»، يكي از برگزار كنندگان همايش مزبور با هيجان به مجله تايم گفت «اين اولين ابتكار براي نزديك كردن جريان هاي مسيحي و جهادي به يكديگر است.»

«يوسف انور»، كشيش مسيحي خطاب به جمعيت گفت: «يكي از چيزهايي كه بايد در باره گفتگو درك كنيم اين است كه قرار نیست همیشه با هم توافق داشته باشیم.» مردان حاضر در همايش از هر دو مذهب با يكديگر دست دادند. يك پرچم تبليغاتي عكس يك مسيحي و يك سلفي را نشان مي داد كه همديگر را در آغوش گرفته اند.

براي خوش بين هاي سياسي مانند «ابراهيم الحديبي» كه يك ستون نويس جوان و عضو سابق اخوان المسلمين است، اين گفتگوی عمومي جديد در مورد ايدئولوژي جاي تعجب ندارد. او مي گويد «گذار از هويت به سياست اصلاحات يك شبه رخ نمي دهد.» ولي به صورت اجتناب ناپذیری سياست سياه و سفيد و سياست ساده لوحانه هويت مربوط به دوران مبارك، اجباراً به گروه هايي با بنيادهاي واقعي تبديل خواهد شد و وقتي كه چنين چيزي رخ دهد، امكان دارد كه برخي از اسلام گرايان به اين نتيجه برسند كه داراي مشتركات بيشتري با بعضي از سكولارها هستند و يا بر عكس. به گفته او «سلفي گرايي جنبشي نيست كه داراي يك ايدئولوژي منطقي باشد. سلفي گرايي براي من يك نظريه دنيا گراي ماترياليستي است.»

اعضاي اخوان المسلمين از هم اكنون در مورد دلایل خود براي نامزدی در انتخابات رياست جمهوري دچار اختلاف شده اند. برخي با «الفتوح» موافق هستند و عده اي ديگر مي گويند كه از «عصام شريف» نخست وزير موقت حمايت خواهند كرد. و عده اي ديگر صبر و انتظار را در پيش گرفته اند. الفتوح كه نامزد اسلام گراي رياست جمهوري است در يك سخنراني انتخاباتي خطاب به جمعيت گفت: «به كسي كه از اخوان المسلمين وحشت دارد مي خواهم بگويم كه به رژيم سابق نگاه كنيد و ببينيد كه چگونه ما را از اسلام گرايان – چه اخوان المسلمين و چه سلفي ها - ترساندند. اما اسلام بالاترين چيزي است كه كه همه ما در آن شريك هستيم». ولي شايد در آینده ثابت شود كه حتي این حلقه ارتباط نیز ضعيف بوده است.