فرارو- بسیار شنیدهایم و خواندهایم که پس از پخش هر سریال از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، اهالی یک شهر، یک صنف، یک گروه یا سازمان نسبت به بخشی یا تمام سریال واکنش نشان دادهاند. این واکنشها گاه به یک اظهار نظر و چند سطر مصاحبه ختم میشود و گاه تا صدور بیانه و سردادن وا اسفاه، وامصیبتا ادامه مییابد. این سنت که در کمتر کشور دنیا رواج دارد، در خصوص سریالهای طنز -که لزوماً باید با شوخی همراه باشند- نمود بیشتری مییابد. به گونهای که یکی از دشواریهای نگارش فیلمنامه و در کل تولید هر سریال، خاصه سریال طنز، نگرانی از بازخوردها و بیانههای پس از پخش است.
سریالهای بسیاری مورد چنین انتقادها و اعتراضهایی قرار گرفتهاند. به برخی از آنها به اجمال نگاهی میافکنیم.
اعتراض سازمان نظام پرستاری به سریال «اغما»
سازمان نظام پرستاری نسبت به آن چه كم توجهی به نقش و نوع كار پرستاران در سريال «اغما» میناميد، در نامهای اعتراض جامعه پرستاری درباره اين سريال را اعلام كرد.
اعتراض سفارت افغانستان به سریال «چهارخونه»
اقدام دستاندرکاران مجموعه تلویزیونی «چهارخونه» در ارائه چند شخصیت تیپیکال افغانی در این مجموعه، خشم مسئولان فرهنگی سفارت افغانستان در ایران را به دنبال داشت.
رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی افغانستان در ایران در گفتگو با فرارو، با ریاکار و متقلب خواندن دستاندرکاران این مجموعه تلویزیونی، این اقدام را جفا در حق جوانان و مردم افغانستان و موجب صدمه جدی به روابط حسنه دو کشور دوست و همسایه ارزیابی کرد.
انتقاد وکلا به سریال «بیداری»
محسن آگاه تهرانی حقوقدان و کارشناس، پس از پخش سریال بیداری اعلام کرد که متاسفانه این سریال، فرهنگ وکالت را در جامعه خراب میکند و شأن وکلا را زير سوال میبرد.
اعتراض پزشکی قانونی به سریال «ساختمان 85»
سازمان پزشكي قانوني در نامه ای به رئیس سازمان صدا و سيما به دليل پخش سريال ساختمان 85 اعتراض کرد. در بخشی از این نامه آمده است: «بیشك هر انسان عاقلی كه اندك بهرهای از انصاف نيز برده باشد، در برابر افرادی كه با تخصص بالا و با حقوق و دستمزد پايين به انجام سختترين مشاغل مبادرت میورزند،به نشانه احترام و قدردانی سر فرود میآورد ... و وا اسفا كه فرد يا افرادی از اين جامعه فرهيخته با ناديده انگاشتن بديهیترين حقايق در اين زمينه به وقيحانهترين شكل ممكن به آنان توهين روا میدارند. آنچه با كمال تأسف در جريان سريال تلويزيونی «ساختمان 85» در تاريخ 23/8/1389 به تصوير كشيده شد، يكی از مصاديق تمام عيار جملات بالا بود كه منجر به آزردگی خاطر همكاران سختكوش اين سازمان گرديد.»
اعتراض به سریال «فاصلهها» در لرستان
سازمان بسیج دانشجویی دانشگاههای استان لرستان در اعتراض به تحقیر قوم لر در سریال «فاصلهها» با صدور بیانیهای اعتراض آمیز عنوان کرد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «این اولین باری نیست که نقشهای سبک و تحقیرکننده در رسانه ملی به لرها داده میشود، ولی این بار در حد بالاتری کارگردان نفوذی این سریال به تحریک احساسات این قوم شرافتمند پرداخته است.»
اعتراض مردم اصفهان نسبت به سریال «در مسیر زاینده رود»
پس از پخش سریال «در مسیر زاینده رود»، جمعی از خانواده شهدا و ایثارگر شهر اصفهان نسبت به سریال فوق اعتراض کردند و با صدور بیانیهای نسبت به این سریال، که در آن به مردم شهر اصفهان توهین شده است، اعتراض خود را ابراز کردند.
آنان شدت خشم را در بیانه این گونه نشان دادند: «وامصيبتا كه از كفن پوشان شهر خبری نيست، مردان دشمنشكن گم شدهاند و مُشتی افراد باقی مانده شناسنامه اصفهانی بودن خود را گم كردهاند و از اينكه لهجه و مرامشان به تمسخر و اهانت گرفته شود ككشان نمیگزد.»
اعتراضکارآفریننان به سریال «به کجا چنین شتابان؟»
چندی پیش طیف گستردهای از مدیران اتحادیهها و تشکلها درصدد تهیه و تنظیم بیانیهای انتقادی خطاب به رییس صداوسیما و جمعآوری امضا علیه او بودند. همه این تلاشها در واکنش به تداوم سیاستهای صداوسیما و اصرار برنامهنویسان و برنامهریزان این ارگان دولتی به تزریق نگاههای کاملا منفی به فعالان بخش خصوصی صورت گرفته که مصداق بارز آن در سریال«به کجا چنین شتابان» میدانستند.
ساختمان پزشکان
ساختمان پزشکان نام مجموعه طنزی است که از شنبه تا پنجشنبه از شبکه سه سیما درحال پخش است. این مجموعه به کارگردانی سروش صحت و تهیهکنندگی محسن چگینی ساخته شده است که پس از سریال «چارخونه»، دومین تجربه مشترک خود را پشت سر میگذارند. سرپرستی نویسندگان نیز بر عهده پیمان قاسمخانی بوده است. در مدت کوتاهی که از پخش سریال میگذرد، نظر مخاطبان بسیاری به آن جلب شده و جزء تولیدات موفق صدا و سیما ارزیابی شده است. با این حال این سریال طنز از تیغ تیز اعتراضها مصون نمانده و آنطور که پیشبینی میشد، خیلی زود پزشکان لب به انتقاد گشود.
نگرانیها پیش از پخش
پیش از پخش این سریال اخبار پراکندهای به گوش میرسید، مبنی بر اینکه يكی از دغدغههای اصلی مسؤولان سيما، نگرانی از واكنشهای صنف پزشكان در قبال اين مجموعه است. دغدغهای كه با توجه به برخوردهای اغلب غيرحرفهای و احساسگرای گروهی از اصناف در سالهای اخير با فيلمها و سريالها میتوان آن را منطقی دانست، ولی جلوگيری از پخش يك اثر هنری با ماهها زمانی كه برای ساخت آن صرف شده بود، در واقع تنها پاك كردن صورت مسئله به حساب میآمد؛ بنابراین «ساختمان پزشکان» پس از وقفهای کوتاه در پخش و با اصلاحیههای اعمال شده، سرانجام روی آنتن رفت.
آغاز اعتراضها
1- رئیس انجمن روانشناسی بالینی
چند قسمت پس از پخش این مجموعه، حميد يعقوبی با اشاره به شخصيت اول سریال که يك روانشناس است، گفت: «ما نمیگوييم كه چرا در اين سريال روانشناس را بد نشان دادهاند؛ بلكه بايد به همان اندازه، يك پزشك خوب هم نشان داده شود تا مردم حق انتخاب داشته باشند.»
رئیس انجمن روانشناسی بالین با اشاره به سريال «ساختمان پزشكان»، افزوده است: «زماني كه نگرشهاي منفی درباره يك شغل وجود دارد، نشان دادن يك شخصيت منفی كه خودش هم مشكلاتی دارد، ممكن است درست نباشد. با نشان دادن يك روانشناس به اين صورت در واقع به سلامت جامعه آسيب میزنيم، چون ممكن است به خاطر اين سريال، تعداد مراجعان به روانشناس، كاهش پيدا كند و در نتيجه به سلامت جامعه آسيب وارد شود.»
2- دانشيار رشته روانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران
يك روانپزشك فرهنگی - اجتماعی با انتقاد از سريال «ساختمان پزشكان»، بیان کرده است: «اين مجموعه تلويزيونی باعث تشديد نگرش منفی مردم به روانپزشكان میشود. چراكه در«ساختمان پزشكان» به تخيلات نويسنده برای بهتصوير كشيدن روانپزشك و بيماران نيازمند خدمات روانپزشكی، بسنده شده است.»
دکتر مهدی حسنزاده با بيان اين كه سيما به جای انگزدايی، انگزايی میكند، اظهاركرد: «انگ يا برچسب مهمترين مانع ارائه خدمات سلامت روان به مردم است، چراكه آنان از ترس انگ به روانپزشك مراجعه نمیكنند و همين كار باعث تشديد اختلالات روانی اين دسته از افراد میشود. در اين شرايط سيما به جای كمك به انگزدايی از روانپزشكی و اختلالات روانی، ديد جامعه را نسبت به اين موضوع منفیتر و بدين ترتيب «انگزايی» میكند.»
پاسخ به اعتراضها
1- تهیه کننده
محسن چگينی در پاسخ به اعتراضهای صورت گرفته به مجموعه ساختمان پزشکان گفته است که این مجموعه هم شخصیت مثبت دارد و هم منفی.
چگینی شخصیت دكتر «مرشد زاده» را در سریال به عنوان يك روانشناس خوب معرفی کرده كه مراجعان زيادی دارد و مطبش هم هميشه شلوغ است. و همچنین روانشناس دیگری که معقول و خوب است و به يك برنامه تلويزيونی دعوت میشود.
چگيني بر این عقیده است که: «كساني كه به سريال اعتراض ميكنند، يك يا دو قسمت از «ساختمان پزشكان» را ديدهاند و بر مبناي آن قضاوت ميكنند. اگر بنا بر اعتراض باشد هر كسي ميتواند اعتراض كند؛ حتی تهيهكنندهای در اين سريال نشان داده شده كه به واسطه رابط افراد را به تلويزيون میبرد.
2- منتقد سینما و تلویزیون
غلامعباس فاضلی، منتقد نیز با تأکید بر اینکه نباید بعد از پخش چند قسمت از یک سریال قضاوت عجولانه داشته باشیم، گفته است: «این مسئله فقط محدود به جامعه ما است. وقتی عمیق به این موضوع نگاه کنیم، متوجه میشویم فقط برخورد عجولانه شده و تصویر درستی از آن صنف ارائه شده است. در حال حاضر مدت کوتاهی از سریال «ساختمان پزشکان» میگذرد. معتقدم این سریال فوقالعاده است و مردم را با طیف روانشناسان بیشتر آشنا میکند. بنابراین نباید نگاه عجولانه و سطحی آن هم بعد از چند قسمت از پخش مجموعهای داشته باشیم.»