جعبه‌سیاه فرود بیکاری

آمار اشتغال در پاییز با ثبت رقم ۲۴.۸میلیون نفری به محدوده قبل از کرونا رسیده و نرخ بیکاری با رقم ۷.۶درصد نسبت به پاییز قبل از کرونا، حدود ۳واحد درصد کمتر شده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، مطابق بررسی‏ها، کاهش نرخ بیکاری بیش از آنکه تحت تاثیر افزایش سطح اشتغال باشد، به‌دلیل افت سطح مشارکت بازار کار است. نرخ مشارکت اقتصاد ایران در پاییز ۴۱.۵درصد گزارش شده که نسبت به پاییز۹۸ حدود ۳واحد درصد کمتر شده است؛ بنابراین عامل اصلی کاهش نرخ بیکاری در سال‌های اخیر افت میزان مشارکت بوده است. نرخ مشارکت ایران در مقایسه با بسیاری از کشور‌ها از جمله ترکیه و عربستان کمتر است. کارشناسان معتقدند افزایش اشتغال جدید نیز جنس باکیفیتی ندارد. این اشتغال‌زایی عمدتا در حیطه بنگاه‌های خرد زیر ۵نفر صورت می‌گیرد که در زنجیره ارزش بنگاه‌های متوسط و بزرگ قرار نمی‌گیرند و امکان دارد با یک شوک دوباره از بازار کار خارج شوند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد با وجود آنکه جمعیت شاغلان کشور در پاییز سال جاری به میزان پیش از زمان شیوع کرونا رسیده، با این حال نرخ مشارکت اقتصادی و نسبت اشتغال همچنان کمتر از پاییز سال ۱۳۹۸ است. می‌توان گفت که در مرحله اول شوک کرونا بازار کار ایران را تحت تاثیر قرار داد و موجب شد تا برخی از افراد از این بازار خارج شوند. با این حال مسائلی مانند کیفیت پایین مشاغل ایجادشده، تورم بالا و مزمن و همچنین افزایش نیافتن دستمزد‌ها متناسب با تورم موجود موجب شده است برخی افرادی که به‌دلیل شوک کرونا از بازار کار خارج شدند، در حال حاضر تمایلی برای ورود مجدد به آن را نداشته باشند و ترجیح بدهند که در بازار غیر رسمی یا به‌صورت مستقل درآمدزایی کنند. آخرین آمار منتشرشده مربوط به بازار کار ایران نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز سال جاری به ۴۱.۵ درصد رسیده و نسبت اشتغال و بیکاری به ترتیب معادل ۳۸.۳ و ۷.۶ درصد بوده است.

تصویر پاییزی بازار کار

بر اساس آخرین گزارشی که مرکز آمار از وضعیت بازار کار ایران منتشر کرده، نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز سال جاری با رشد نقطه به نقطه ۰.۵ درصدی به ۴۱.۵ درصد رسیده است. علاوه بر این جمعیت غیرفعال نیز نسبت به پاییز سال گذشته رشد ۱۴۹ هزار نفری داشته است. همچنین در پاییز سال جاری نرخ بیکاری معادل ۷.۶ درصد بوده که نسبت به پاییز ۱۴۰۱، ۰.۶ واحد درصد کاهش را تجربه کرده است. یکی از نکات قابل توجه آن است که نرخ مشارکت اقتصادی کشور در حال حاضر کمتر از ایام پیش از شیوع ویروس کرونا یعنی پاییز سال ۱۳۹۸ است. در پاییز سال ۱۳۹۸ نرخ مشارکت اقتصادی کشور معادل ۴۴.۳ درصد بود. بررسی‌ها حاکی از آن است که میزان مشارکت کشور ما نسبت به کشور‌هایی نظیر عربستان و ترکیه نیز رقم پایین‌تری بوده است. این کاهش نرخ مشارکت در جامعه زنان نیز بیشتر بوده است.

بهبود اشتغال یا کاهش مشارکت؟

بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که بهبود آمار اشتغال در زمینه کاهش بیکاری بیش از آنکه مدیون ایجاد اشتغال در کشور باشد، به‌دلیل کاهش نرخ مشارکت اقتصادی نسبت به سال‌های گذشته است. به زبان ساده‌تر، دست کشیدن برخی از افراد برای یافتن شغل مورد نظر خود موجب شده است نرخ بیکاری به مرور کاهش پیدا کند. از نکات قابل توجه دیگر در این زمینه آن است که نرخ بیکاری درباره جوانانی که سن پایین‌تری دارند، بیشتر است. آمار‌ها نشان می‌دهد که در سومین فصل سال جاری نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال با افزایش ۰.۵ واحد درصدی نسبت به سال گذشته به ۲۰.۶ درصد رسیده است. برخی از کارشناسان معتقدند که جوانان در این بازه سنی با امید بیشتری به یافتن شغل مورد نظر خود می‌پردازند و دیرتر دست از جست‌وجو می‌کشند.

یاری رشد جمعیت به بهبود آمار

نگاهی به روند جمعیت شاغلان کشور نشان می‌دهد که در پاییز سال جاری جمعیت این افراد معادل ۲۴ میلیون و ۷۷۵ هزار نفر بوده است. شیوع کرونا در زمستان سال ۱۳۹۸ شوکی بود که بازار کار کشور را به‌شدت تحت تاثیر قرار داد و از جمعیت شاغلان آن کاست. پیش از شیوع ویروس یعنی در پاییز سال ۱۳۹۸، جمعیت شاغلان کشور معادل ۲۴ میلیون و ۴۴۶ هزار نفر بود. با این حال می‌توان گفت که با عبور از بحران همه‌گیری کرونا، جمعیت شاغلان افزایش یافته و در حال حاضر ۳۲۹ هزار نفر بیشتر از جمعیت شاغلان پیش از شیوع کرونا است.

نسبت اشتغال پایین‌تر از قبل کرونا

با این حال نکته قابل توجه آن است که نسبت اشتغال (نسبت جمعیت شاغل به کل جمعیت در سن کار) هنوز به میزان پیش از کرونا نرسیده است. در پاییز سال جاری نسبت اشتغال به ۳۸.۳ درصد رسیده، این در حالی است که نسبت اشتغال در پاییز سال ۱۳۹۸ معادل ۳۹.۶ درصد بوده است. با توجه به این نکته می‌توان گفت که یکی از دلایل مهم افزایش جمعیت شاغلان، افزایش جمعیت کشور در طی سال‌های گذشته بوده است. در نهایت می‌توان گفت که نسبت اشتغال در مقایسه با پاییز سال گذشته رشد ۰.۶ واحد درصدی را تجربه کرده و در همین بازه زمانی ۷۰۵ هزار نفر به جمعیت شاغلان کشور افزوده شده است. با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند که رشد مذکور بیشتر در زمینه کمیت اشغال بوده و کیفیت شغل‌های ایجادشده چندان مورد توجه نبوده است. البته این مساله با ساختار‌های اقتصاد کلان کشور رابطه تنگاتنگی دارد و موجب شده است بسیاری از افراد با داشتن شغل رسمی نه‌تن‌ها از نظر رفاهی وضعیت مطلوبی نداشته باشند، بلکه حتی فقیر محسوب شوند.

زنانی که به بازار کار بازنگشتند!

با شیوع ویروس کرونا در زمستان سال ۱۳۹۸، اشتغال زنان متحمل آسیب‌های جدی شد و این آسیب‌ها تاکنون جبران نشده است. با وجود آنکه به‌صورت کلی نرخ مشارکت اقتصادی نسبت به پاییز سال ۱۳۹۸ کاهش یافته، اما کاهش مشارکت اقتصادی زنان به‌صورت چشمگیری بیشتر بوده است. در پاییز سال ۱۳۹۸ مشارکت اقتصادی زنان معادل ۱۷.۵ درصد بوده که در پاییز سال جاری به ۱۴.۴ درصد رسیده است. این مساله نشان می‌دهد که بسیاری از زنانی که پس از شوک کرونا از بازار کار خارج شدند، به آن بازنگشتند. نکته قابل توجه دیگر آن است که مشارکت اقتصادی زنان نسبت به پاییز سال گذشته نیز وضعیت بدتری پیدا کرده و با کاهش ۰.۲ درصدی مواجه بوده است.

افزایش بی‌کیفیت اشتغال؟

کارشناسان معتقدند که کیفیت پایین مشاغل به‌ویژه برای زنان موجب شده است بعد از شوکی مانند کرونا افراد خارج‌شده از بازار کار تمایلی به بازگشت به آن نداشته باشند. در سال‌های گذشته افزایش تورم و عدم افزایش حداقل حقوق متناسب با آن موجب شده است تمایل برای حضور در بازار رسمی کار کاهش پیدا کند. به عبارت دیگر در این شرایط برخی از افراد ترجیح می‌دهند کار نکنند یا به صورت مستقل و خارج از بازار رسمی اشتغال، به درآمد‌زایی بپردازند.

بر اساس گزارش «توسعه اشتغال» مرکز پژوهش‌های مجلس، کیفیت اشتغال ایجادشده در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که سهم شاغلان مستقل، از کل شاغلان رو به افزایش بوده و از ۳۶.۳ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۳۶.۹ درصد سال ۱۴۰۱ رسیده است. این موضوع در کنار رشد قابل توجه اشتغال در بخش خدمات نشان‌دهنده این واقعیت مهم است که افزایش اشتغال سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ لزوما باکیفیت نبوده است. برخی از اقتصاددان معتقدند که تداوم بی‌توجهی به معضلات اشتغال زنان و همچنین نرخ بالای بیکاری جوانان می‌تواند چالش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی را در آینده‌ای نه چندان‌دور پدید آورد.