آیا بایدن اشتباهِ اوباما در مورد برجام را تکرار می‌کند؟

فرارو- "بلومبرگ" در گزارشی ضمن اشاره به قریب الوقوع بودنِ امضای توافقی جدید در قالب معادله احیای برجام، به طور خاص به این مساله اشاره می کند که جو بایدن نیز همچون باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا، در حال تکرار یک اشتباه قابل توجه در قالب معادله برجام است و این اشتباه چیزی جز بی توجهی به برخی هشدارهای جمهوریخواهان نسبت به حصول هرگونه توافق با ایران نیست.

در واقع بلومبرگ به این نکته تاکید دارد که اکنون دولت بایدن صرفا معطوف به رایزنی های سیاسی و دیپلماتیک با ایران جهت دستیابی به یک توافق با این کشور است و هیچ توجهی را به تاکتیک های خود جهت مقابله با مخالفت های جمهوریخواهان در عرصه سیاست داخلی آمریکا و در قالب نهادهای قانونگذاری آمریکا با محوریت امضای یک توافق احتمالی با ایران جهت احیای برجام ندارد. مساله ای که می تواند بار دیگر به تکرار داستانهای مرتبط با نسخه اولیه توافق برجام و خروج آمریکا از این توافق تنها سه سال پس از انعقاد آن ختم شود.

بلومبرگ در این رابطه می نویسد: «در بهار سال 2015 و در بحبوحه گزارش های خبری مختلف با محوریت این مساله که آمریکا و قدرت های جهانیِ دیگر در آستانه امضای یک توافق هسته ای با ایران هستند، گروهی 47 نفره از سناتورهای جمهوریخواهِ آمریکایی نامه ای سرگشاده را در ظاهر خطاب به ایران، اما در عمل خطاب به دولت اوباما منتشر کردند. نامه ای که پیام اصلی آن این بود: «توافق هسته ای برجام چندان به درازا نخواهد انجامید.»

به گزارش فرارو، این نامه که پیش نویس آن توسط سناتورها تام کاتن(از ایالت آرکانزاس) و میچ مک کانل(رهبر اکثریت سنا) تنظیم شده بود بیان می‌داشت: «ما هر توافقی را که با موافقت کنگره آمریکا همراه نباشد و در مورد برنامه هسته ای ایران باشد، چیزی بیش از یک توافق اجرایی میان باراک اوباما و ایران در نظر نمی گیریم. در این راستا، رئیس جمهور بعدی آمریکا می تواند یکچنین توافقی را با چرخاندن قلمِ خود زیر سوال ببرد و کنگره آتی آمریکا نیز می تواند شرایط و مفاد توافق را در هر زمان که بخواهد تغییر داده و تعدیل کند. »

با این همه، باراک اوباما به این هشدارها بی اعتنایی کرد و با ایران به یک توافق رسید. در این راستا شاهد بودیم که تنها سه سال بعد، دونالد ترامپ رئیس جمهورِ جمهوریخواه آمریکا، این کشور را از چهارچوب توافق برجام به صورت یکجانبه خارج کرد. اقدامی که با این استدلالِ ترامپ همراه بود که اساسا برجام جهت مهار توان اتمی و آنچه وی فعالیت های بی ثبات کننده ایران در منطقه خاورمیانه می خواند، کافی نیست. وی در همین راستا تحریم های اقتصادی گسترده ای را نیز علیه ایران تحمیل کرد.

مقامات ایران در کنار دیگر امضا کنندگان توافق برجام و البته مقام های سابق دولت اوباما، اظهار می کردند که از خروج دولت ترامپ از برجام، شوکه و ناامید شده اند. با این حال باید پذیرفت و توجه داشت که پیشتر به آن ها هشدارهای لازم در این زمینه داده شده بود.

شاید اکنون زمان آن باشد که بار دیگر شاهد نگارش نامه ای مشابه از سوی جمهوریخواهان باشیم. در شرایط فعلی، دولت بایدن عملا در حال ارسال این سیگنال است که در اصلی ترین مرحله کارزار طولانی خود جهت احیای توافق برجام قرار دارد. در این راستا در روزهای اخیر اخباری نیز دال بر این مساله منتشر شده اند که ایران انعطاف هایی را در روند مذاکرات و در چهارچوب برخی موضوعات نشان داده است.

موضوعاتی که پیشتر مواضع ایران در قالب آن ها برای طرفِ آمریکایی کاملا غیرقابل قبول بود. در عین حال در جبهه مقابل ایرانی ها می گویند که این آمریکا است که در چهارچوب مذاکرات دست به عقب نشینی زده است. به طور کلی اینطور به نظر می رسد که هم ایران و هم آمریکا مخاطبان و جامعه داخلی خود را آماده می کنند تا از یک توافق احتمالی و قریب الوقوع میان خود خبر دهند.

احیای برجام با لغو تحریم ها علیه ایران همراه خواهد بود. مساله ای که منابع مالی گسترده ای را در اختیار ایران قرار می دهد و می تواند میلیارد ها دلار درآمدزایی را برای نظام سیاسی ایران به همراه داشته باشد. در چهارچوب توافق احتمالی، اگرچه توان هسته ای ایران تا حد زیادی محدود و کنترل خواهد شد، با این حال، ایران می تواند توانمندی های نظامی خود را به نحو قالب ملاحظه ای گسترش بخشد و به طور خاص قدرت موشکی و پهپادی‌اش را که می تواند برای رقبا و دشمنان این کشور آسیب ها و خسارات جدی ایجاد کند را هم تقویت کند.

در عین حال، جبهه مقاومت در منطقه خاورمیانه که ایران رهبری آن را برعهده دارد نیز به واسطه احیای برجام و کسب منافع قابل توجه از سوی ایران، تا حد زیادی قدرتمند تر از گذشته ظاهر خواهد شد.

با این همه، همچون اوبامایِ سال 2015، بایدن نیز نسبت به هشدارهای مکرر و دوحزبی(از جانب احزاب دموکرات و جمهوریخواه) به خود مبنی بر اینکه قانونگذاران آمریکایی قبل از حصول هرگونه توافق با ایران و لغو تحریم‌ها علیه این کشور باید مورد مشورت قرار گیرند، بی اعتنایی پیشه می کند. مقام های دولتِ کنونی آمریکا هرگونه مخالفت با احیای برجام را به دلیل اینکه تحت انگیزه های سیاسی قرار دارند و به مسائل اصولی توجهی ندارند، قویا رد کرده و می کنند.

این رویکرد همان رویکردی است که اوباما در سال 2015 در قبال نامه جمهوریخواهان آمریکایی و اعلام هشدار به خود اتخاذ کرد. در آن زمان نیز واکنشِ جمهوریخواهان شدیدا از سوی کاخ سفید و دموکرات ها محکوم شد و مورد انتقاد قرار گرفت و به طور خاص بر این مساله تاکید شد که جمهوریخواهان سعی دارند تا دولت اوباما را از دستیابی به یک پیروزی قابل توجه برای آن در حوزه سیاست خارجی محروم کنند. جو بایدن که در آن زمان معاون وقتِ رئیس جمهور آمریکا بود، نامه جمهوریخواهان را "پایین تر از شانِ نهادها و مقام های مسوول آمریکایی توصیف کرد".

تردیدی نیست که جمهوریخواهان تلاش های زیادی را جهت مسدودسازی ابتکارات و پیروزی های مختلف دولت اوباما صرف کردند، با این حال، منتقدان نامه 47 جمهوریخواه آمریکایی در دوره رئیس جمهور سابق دموکرات آمریکا به مهمترین نکته ای که مرتبط با نامه مذکور بود قویا بی اعتنایی کردند: اوباما قصد داشت آمریکا را به توافقی متعهد کند که عملا جهت پیشبرد این دستورکار، هیچ مشورت و رایزنی جدی را با نهادهای مهم قانونگذاری آمریکا (که بایدن تاکید می کرد برای آن ها احترام زیادی قائل است) انجام نداده بود.

از این رو اینطور به نظر می رسد که جو بایدن رئیس جمهور کنونی آمریکا بار دیگر در حال انجام اشتباهی مشابه است. در واقع اکنون نیز یک مرتبه دیگر جمهوریخواهان آمریکایی درخواست می کنند که کنگره آمریکا باید در مورد توافق احتمالی و قریب الوقوع با ایران نظر خود را بدهد و پس از آن رئیس جمهور آمریکا از اختیارات اجرایی خود استفاده کند. مایکل مک کال، جمهوریخواه برجسته کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان آمریکا در نامه ای به بایدن نوشته است که "کنگره آمریکا باید این اجازه و اختیار را داشته باشد که شرایطی را که در قالب آن ایالات متحده آمریکا به توافق برجام باز می گردد، هدفِ بازبینی و بررسی قرار دهد".

با توجه به شرایط کنونی، بعید به نظر می رسد که مک کال بتواند جو بایدن را با استدلال های خود قانع کند. جو بایدن احیای برجام را یک هدف بنیادین در عرصه سیاست خارجی برای خود تعریف کرده و در این رابطه سعی کرده ثابت قدم باشد. با این همه اگر کنگره آمریکا نتواند بایدن را از دستیابی به یک توافق با ایران منصرف سازد، در عمل می تواند موانع زیادی را برای توافق احتمالی با ایران ایجاد کند و این نکته را به احزاب اصلی آمریکایی گوشزد کند که بدون توجه به نظر کنگره، حصول توافقات مهم خارجی برای آن ها تا چه میزان سخت و پُر از چالش است. در واقع همانطور که پیشتر نیز افرادی نظیر سناتور کاتن یا میچ مک کانل گفتند، صرفا با چرخاندن یک قلم می توان یکچنین توافقی را روی هوا فرستاد و آن را تبدیل به توافقی مُرده کرد.

البته که ایران نیز به خوبی این مساله را بر حسبِ تجربه ای که داشته متوجه شده است. تهران در شرایط کنونی این محاسبه راهبردی را دارد که در صورت دستیابی به یک توافق با دولت بایدن در وضعیت کنونی، می تواند خزانه خود را با میلیاردها دلار پول در فاصله دو سال مانده تا پایان دولت بایدن پُر کند و در صورت ورود یک رئیس جمهور جمهوریخواه به کاخ سفید در سال 2024، مواضع قوی تری را در قبال آن اتخاذ کند.

با این همه باید توجه داشت که اگر جمهوریخواهان آمریکایی بتوانند در جریان انتخابات میاندوره ای کنگره آمریکا، پیروز انتخابات شوند و بار دیگر کنترل کنگره را به دست گیرند، می توانند تا حد زیادی روند لغو تحریم ها علیه ایران را کُند کنند و حتی تحریم های جدیدی را نیز علیه تهران وضع کنند.

ارسال این پیام به شرکت های خارجی که تا حد زیادی به دنبال توسعه روابط تجاری خود با ایران پس از امضای توافق با این کشور هستند، عملا شور و شوق آن ها را کاهش خواهد داد و در عین حال به دوستان آمریکا به ویژه در منطقه خاورمیانه اطمینان اندکی را می دهد که اساسا آمریکا در قالب معادله احیای برجام، آن ها را رها نکرده است.»