قطر ایسلند آینده خاورمیانه از نظر ژنتیک

فرارو- پژوهشگران برنامه ژنوم قطر پروژه‌ای که توسط همسر امیر سابق آن کشور تامین مالی شده می‌گویند که می‌خواهند آن کشور خلیج فارس از نظر ژنتیکی به «ایسلند خاورمیانه» تبدیل شود. سالیان درازی است که ایسلندی‌ها سوابق دقیقی در مورد اینکه چگونه همه افراد با یکدیگر مرتبط هستند را نگه داشته‌اند.

به گزارش فرارو به نقل از اکونومیست، این درختان خانوادگی برگی و همگنی ژنتیکی به ایسلند کمک کرد تا در زمینه ژنومیک پیشگام شود. قطر، کشوری با جمعیت تقریبا مشابه ایسلند (به استثنای ساکنان خارجی) امیدوار است که به یک نیروگاه ژنتیکی تبدیل شود و همسایگان‌اش از آن کشور در این زمینه دنباله روی کننند. برنامه ژنوم قطر پیش‌تر توالی ژنوم تقریبا یک نفر از ده قطری را تعیین کرده است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در حال گسترش طرح‌های مشابه خود هستند.

پروژه ژنوم انسان برای نخستین بار در سال ۲۰۰۳ میلادی به طور کامل دی ان‌ای انسان را ترسیم کرد. از آن زمان به این سو، دانشمندان حدود یک میلیون ژنوم را توالی‌یابی کردند و نقشه ژنتیکی انسان را اصلاح نمودند. با این وجود، تحقیقات به طور مساوی در سراسر جهان انجام نشده است. بیش‌تر توالی سازی‌ها روی افرادی صورت گرفته که تبار اروپایی دارند. کم‌تر از ۱ درصد از ژنوم‌های توالی‌یابی شده متعلق به خاورمیانه‌ای‌ها هستند اگرچه حدود ۵ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند.

توالی‌یابی ژنوم‌های اعراب داده‌های جهان را غنی‌تر می‌سازد.

بیش از نیمی از قطری‌ها و سعودی‌ها با خویشاوندان خود ازدواج می‌کنند. در امارات این سهم تقریبا به همان اندازه است. انجام این کار پیوند‌های خویشاوندی را در خانواده محکم نگه می‌دارد. دختران در خانواده‌های محافظه کار ممکن است اجازه نداشته باشند با پسران خارج از خانواده خود دوست شوند و ازدواج کنند. ازدواج با پسر اقوام نزدیک مانند پسر خاله یا پسر عمو اغلب تنها شانس یک زن برای ازدواج با کسی است که به خوبی می‌شناسد.

با این وجود، ازدواج خویشاوندی باعث ایجاد طیفی از اختلالات ارثی می‌شود. بستگان بیش‌تر احتمال دارد که جهش‌های ژنتیکی مشترک داشته باشند و اگر کودکی دو نسخه جهش یافته از یک ژن (یکی از هر کدام از والدین) را به ارث ببرد ممکن است مبتلا به بیماری شود. برخی از بیماری‌های ژنتیکی در آن منطقه به قدری شایع هستند که پزشکان آن را به یک قبیله یا خانواده خاص مرتبط می‌دانند.

زوج‌هایی که می‌خواهند در قطر، کویت و عربستان سعودی ازدواج کنند، ابتدا باید برای جهش‌های مرتبط با تعدادی از بیماری‌های ارثی مانند تالاسمی یک اختلال خونی آزمایش شوند. کسانی که نتایج پرخطری دارند ممکن است ازدواج نکنند یا لقاح آزمایشگاهی با جنین‌های سالم انجام دهند (هزینه آن توسط دولت پرداخت می‌شود).

تعیین توالی ژنوم اعراب خلیج فارس طبیعتا باید مردم را سالم‌تر سازد. دانستن توالی ژنتیکی بیماران ممکن است روزی به پزشکان کمک کنند تا بهترین دارو‌ها و دوز‌ها را برای آنان انتخاب کنند. داشتن تصویری بهتر از چشم‌انداز ژنتیکی منطقه ممکن است منجر به آزمایشات ژنتیکی پیش از ازدواج کامل‌تر و مرتبط‌تر شود.

امروزه قطر از زوج‌هایی که به زودی ازدواج می‌کنند می‌خواهد تنها برای چند بیماری آزمایش دهند. با این وجود، طی دو سال آینده دانشمندان آن کشور امیدوارند که آزمایش مقرون به صرفه‌ای را ارائه کنند که صد‌ها نفر را غربال می‌کند. عربستان سعودی نیز قصد دارد آزمایش‌های خود را گسترش دهد.

کسانی که خارج از منطقه هستند نیز از این پژوهش بهره خواهند برد. یک متخصص ژنتیک در امارات متحده عربی می‌گوید که یک جمعیت خانوادگی «مثل یک آزمایشگاه واقعی انسانی است».

برخی از بیماری‌های نادر تنها در نقاطی دیده می‌شوند که ازدواج خانوادگی یا به اصطلاح دختر عمو پسر عمویی رایج هستند. کشف بیماری‌ها و جهش‌های نادر چیزی بیش از کمک به کسانی است که از آن رنج می‌برند. چنین یافته‌هایی به دانشمندان کمک می‌کنند تا چگونگی ارتباط ژن‌ها با پیامد‌های سلامتی را کنار یکدیگر قرار دهند.

ازدواج خانوادگی در نقاط دیگر رایج است در جا‌هایی مانند سودان. اما تعداد کمی از کشور‌های خارج از حوزه خلیج فارس بودجه مالی لازم برای توالی‌یابی ژنوم‌ها به صورت دسته جمعی را دارند. درک بهتر ژنوم‌های منطقه ممکن است به ازدواج‌های خانوادگی در سایر نقاط جهان نیز اجازه دهد تا این موضوع قدری ایمن‌تر شود و از پیامد‌های آن کاسته خواهد شد.