آیا تغییر نام وزارت خارجه درست است؟

فرارو- محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی طی سخنانی در نشست علنی روز سه شنبه ۳۰ دی مجلس که به سوال از محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه اختصاص داشت، گفت: «بحث من در گذشته هم این بود که نام وزارت امور خارجه را به وزارت امور خارجه و تجارت بین الملل تغییر دهیم.»

به گزارش فرارو، او در این باره گفت که منظورش از این تغییر نام، این نیست که وزارت خارجه، کار تجارت را انجام دهد بلکه این است که سفرا و وزارتخانه مانند وزارتخانه بسیاری از دولت‌های دیگر نقش اساسی در پیگیری، بازاریابی و ارتباطات حوزه تجارت بین الملل داشته باشند. رئیس مجلس همچنین خواستار تغییر نگرش وزارت خارجه از امنیتی و سیاسی به اقصادی و سیاسی شد.

اما عملی شدن این ایده با توجه به شرایط موجود کشور خود موضوع قابل تاملی است که جای بررسی دارد.

رویکرد سیاسی-اقتصادی وزارت امور خارجه امکانپذیر نیست
فریدون مجلسی دیپلمات پیشین و کارشناس مسایل بین‌الملل در گفتگو با فرارو درباره ایده تغییر عنوان وزارت امور خارجه گفت: آقای قالیباف در رشته‌های متعددی سابقه دارند لابد در رشته اقتصادی هم که خواندند شنیدند که در کشور‌های پوینده وزارت خارجه در مسائل بازرگانی، بسیار مؤثر هستند. مثل ژاپن که بخصوص در گذشته هر سفارت‌خانه‌اش یک پایگاه تجاری تلقی می‌شد یا کره جنوبی یا تایوان، ولی وقتی این‌ها به رشد اقتصادی رسیدند دارای شرکت‌هایی خیلی بزرگ‌تر از وزارت خارجه‌های خود شدند و دیگر نیازی به حمایت وزارت امور خارجه نبود. جز در موارد سیاسی و مهم که دولت‌ها مأموریتی را به سفارت‌خانه محول می‌کردند که شاید با پادرمیانی بتوانند برای شرکت‌های خیلی بزرگ کار‌هایی را انجام بدهند. مثلاً بودجه شرکت میتسوبیشی ژاپن از بودجه کشور ایران بیشتر است این دیگر چه نیازی به حمایت اقتصادی وزارت خارجه ژاپن دارد؟ یا در کره جنوبی شرکت هوندا یا هیوندای ژاپن این‌ها هرکدام نمایندگی‌های مستقلی در کشور‌ها دارند.

وی افزود: وزارت امور خارجه اصلاً سیاست‌گذار نیست و تنها مجری سیاست‌هایی است که در مرکز توسط سیاست‌گذاران تعریف و ابلاغ می‌شود. این نامی را که آقای قالیباف برای وزارت خارجه پیشنهاد کرده است برای موقعی است که وزارت امور خارجه در سیاست‌گذاری دخالت خاصی داشته باشد، اما وزارت امور خارجه فقط کشور محل مأموریت سفرا را به مرکز اعلام می‌کند و از مرکز دستورالعمل‌هایی دریافت می‌کند که به آن‌ها چه بگوید.

این دیپلمات پیشین اظهار کرد: مسئله مهم دیگر این است که آقای قالیباف و همفکرانش که قدرت را در دست دارند بزرگ‌ترین خصومت را با روابط خارجی دارند. جلوگیری از اف‌ای‌تی‌اف که باعث کمک و تسهیل روابط بانکی می‌شود و نبود آن ما را از ارتباطات سالم و شفاف بانکی محروم می‌کند بزرگ‌ترین لطمه را به اقتصاد، توسعه، صادرات و تجارت وارد می‌کند یا دشمنی که با برجام دارند موجب تحریم‌های ایران شده است؛ بنابراین تا وقتی که تحریم وجود دارد تغییر نام دادن و این حرف‌ها، فقط تبلیغات انتخاباتی است و تأثیری بر بهبود اوضاع اقتصادی، روابط خارجی و صادرات ندارد. بخش عمده صادرات ما به کمک قاچاق صورت می‌گیرد که این هم در شأن وزارت خارجه نیست که بخواهد تسهیلاتی در عبور و مرور غیر قانونی در مرز‌ها ایجاد بکند؛ بنابراین کسانی را که چنین پیشنهادی مطرح می‌کنند زیاد همساز و مایل به توسعه اقتصادی کشور نمی‌دانم. کسانی به توسعه اقتصادی کشور واقعاً علاقه‌مند هستند که در صدد رفع تحریم‌ها باشند. رفع تحریم‌ها یک سیاست نظامی نیست؛ یک سیاست اقتصادی است که توسط دیپلماسی متعارف باید انجام بگیرد، دیپلماسی که بتواند با دنیا تعامل داشته باشد؛ وقتی تعامل با دنیا ممنوع شده باشد دیگر نام‌گذاری و این حرف‌ها هیچ تأثیری در واقعیت امر نخواهد داشت.

مجلسی با توجه به اشاره قالیباف به تغییر رویکرد وزارت امور خارجه از سیاسی امنیتی به اقتصادی سیاسی گفت: اصلی‌ترین وظیفه وزارت امور خارجه سیاسی است، اما امنیتی نیست. کار امنیتی نه در شأن دولت است و نه در شأن وزارت خارجه است که بخواهد از جنبه آکادمیک، مشروع و شفافی که دارد تبدیل به کارگزار امنیتی سیستم‌های داخلی خود در خارج از کشور بشود. در ثانی من از این قسمت از گفته‌های آقای قالیباف، استقبال می‌کنم. بخصوص این‌که شخصاً یک مقام همیشه امنیتی بوده است و حالا متوجه شده‌است امنیتی کردن سیاست کشور چقدر زیان‌آور است و لطمه زده است و خواهد زد همین باعث امیدواری است.

وی اضافه کرد: رویکرد سیاسی وزارت امور خارجه همیشه بوده است، در چند سال گذشته هم تلاش کردند که رویکرد اقتصادی داشته باشند بنابراین امر جدیدی رخ نداده، اما رویکرد اقتصادی وزارت امور خارجه، هنگامی میسر است که قدم‌های اولیه در رفع تحریم‌ها برداشته شود. در شرایطی که تحریم وجود دارد وزارت امور خارجه نمی‌تواند رویکرد اقتصادی داشته باشد. برای این‌که سیاست‌های شعاری، امنیتی و جنگی مانند از میان بردن فلان کشور و حضور در عرصه‌های نظامی، بین‌المللی و سیاست جهادی با اقتصاد منافات دارد؛ بنابراین فقط به طرح اولویت رویکرد اقتصادی سیاسی از سوی آقای قالیباف با دید مثبت می‌نگرم، ولی این‌که این ایده بخواهد تغییری بدهد این را امکان‌پذیر نمی‌دانم.‌

می‌خواهند مهمترین وظیفه وزارت امور خارجه را از او بگیرند
سیدجلال ساداتیان دیگر دیپلمات پیشین کشورمان در گفتگو با فرارو درباره اظهارات قالیباف مطرح کرد: کشور‌های مختلف متناسب با ساختاری که دارند وزارتخانه‌های خود را نام‌گذاری می‌کنند مثلاً در کره جنوبی وزارت صنعت عملاً کار وزارت خارجه را هم پیگیری می‌کند. در برخی از کشور‌های دیگر هم به همین ترتیب است. در ژاپن وزارت امور خارجه بدون این‌که مسئله تجارت خارجی را دنبال بکند سفرا اهتمام ویژه‌ای بر این امر دارند که بتوانند زمینه‌های بازاریابی برای صادرات اقلام تجاری مهیا کنند. خیلی از کشور‌هایی که جنبه‌های تولیدی و اقتصادی دارند و تولید و اقتصاد آن‌ها مقدار زیادی بسته به امر صادرات و تجارت خارجی است سفرا در این زمینه کار می‌کنند.

وی افزود: در ایران هم این امر مورد تأیید است. سفرا یا از بین افرادی که این کار‌ها را بلد هستند و آموزش‌های لازم دیدند انتخاب می‌شوند یا اگر هم برجستگی‌های دیگری را دارند باید در این زمینه آموزش‌های لازم را ببینند. از جهت تلاش در این راستا این کار موردقبول است، اما آیا ساختار اقتصاد ما بر مبنای تجارت و روابط بین‌الملل تجاری استوار است که ما بخواهیم نام را تغییر بدهیم. آن هم بدون محتوا یا این‌که باید به سمت مهیا کردن زمینه‌ها و مقدمات مربوط به این کار برویم. برای این کار شاید بهتر از تغییر نام این باشد که به سمت بیمه تجارت خارجی برویم. مثلاً ترکیه بسیاری از تجار خود را بیمه کرده است تا با خیال راحت بتوانند به کشور‌های مختلف بروند بازاریابی کنند و نگران فروش خود نباشند، اما در ایران تولیدکنندگان و صادرکنندگان رها شده هستند. قوانین و ضوابط از آن‌ها حمایت نمی‌کند. این‌ها را باید اول درست بکنند بعد بروند دنبال این‌که اسم وزارت خارجه را عوض کنند. به نظر من همان نام خود وزارت امور خارجه خوب است و می‌تواند جواب‌گو باشد، ولی باید محتوایی روی این قضیه کار شود.

 

او اضافه کرد: محتوایی یعنی از جهت تولید و زمینه‌های تولیدی داخلی که شامل حمایت‌های سرمایه‌ای، آموزشی و بیمه‌ای می‌شود. وقتی بسیاری از این قضایا آماده شد و آموزش‌های لازم به سفرا داده شد تا آن‌ها بتوانند در جهت بازاریابی و توسعه روابط بازرگانی خارجی تلاش بکنند مسمایش درست شده و دیگر اسمش خیلی مهم نیست. 

این دیپلمات درباره اظهار قالیباف مبنی بر تغییر رویکرد وزارت امور خارجه از سیاسی امنیتی به اقتصادی سیاسی هم عنوان کرد: این حرف غلطی است که وزارت خارجه را از سمت سیاسی امنیتی به سمت سیاسی اقتصادی ببریم. اصلی‌ترین وظیفه وزارت امور خارجه که سیاسی امنیتی است را می‌خواهند از آن بگیرند و بعد به چه نهادی بسپارند به یک نهاد نظامی؟ وزارت خارجه باید سیاسی امنیتی و در کنارش اقتصادی باشد. گفته می‌شود دستگاه سیاست خارجی پس یعنی کار سیاسی را باید انجام بدهد و در کنار آن طبیعتاً مباحث اطلاعاتی و امنیتی هم مطرح می‌شود. وزارت خارجه اروپایی‌ها و آسیایی‌ها همینطور است. ولی در برخی از این‌ها وجه تجارت خارجی و صادرات می‌چربد مثل کره جنوبی، ژاپن و کشور‌هایی که سفرا در جهت کار صادراتی بسیار فعال هستند. در وزارت امور خارجه اروپایی‌ها شاید وجه سیاسی بیشتر بچربد، ولی در آسیایی‌ها وجه اقتصادی و تجاری بر این قضیه می‌چربد.