فیلم کفرناحوم؛ یک فیلم اجتماعیِ درخشان از سینمای خاورمیانه

فرارو، بابک زمانی- کفرناحوم (به انگلیسی Capharnaüm) یک فیلم درام لبنانی به نویسندگی، کارگردانی و بازیگری نادین لبکی محصول ۲۰۱۸ است. ستاره فیلم زین الرافعی در نقش زین الحاجی، پسری ۱۲ ساله است که در زاغه‌ای اطراف بیروت زندگی می‌کند. روایت فیلم به صورت فلاشبک (گذشته نمایی) و با تمرکز بر زندگی زین ساخته شده‌است. کارگردان فیلم نادین لبکی در نقش وکیل زین الحاجی در این فیلم بازی کرده‌است، فیلم برداری توسط دو فیلم بردار به نام‌های کریستوفر اون و حیدر ریچاردسون انجام شده است که هر دو فیلم بردار از کشور‌های مختلفی هستند.

این فیلم لبنانی، حکایت پسری‌ست نوجوان از یک خانواده فقیر که برای امرار معاش و حمایت برادر و خواهرانش، هر روز در خیابان ها کار می کند. داشتن روحیه حامی در او به شدت چشمگیر است و بزرگترین عشق زندگیش خواهر یازده ساله-اش، سحر می‌باشد و نگران است که والدینشان از بالغ شدن سحر بویی نبرند چراکه می خواهند در ازای وجه ناچیزی او را به عقد مرد سن و سال داری در بیاورند. با وجود تلاش‌ها و مقاومت وی، نهایتا سحر را به زور، عروس آن مرد می‌کنند. زین، آشفته و دلشکسته از خانه می‌گریزد و درگیر جریانات جدیدی می‌شود.

 

در این فیلم تعاملات و نقش‌های اعضای خانواده در کنار معضلات اجتماعی بویژه برای خانواده‌های محروم، به زیبایی نمایش داده می‌شود و از طرفی به نقض حقوق اولیه دختران و زنان نیز اشاره می‌کند. مسلما این فیلم زیبا برای علاقه‌مندان به روانشناسی خانواده، اجتماعی و کودکان بزهکار، بسیار جذاب خواهد بود.

همه چیز با یک مقدمه گیج کننده شروع می‎شود که بدون هیچ دلیلی، درام را وارد پیچ و تاب‌های بیخودی می‌کند. یک بچه خشمگین به اسم «زین» در حال شکایت از خانواده‌اش است، به خاطر آن که چرا او را به این دنیا آورده‌اند؛ و سخت است که او را سرزنش کنیم، حتی قبل از آن که بخواهیم مدتی را در زندگی روزانه وحشتناک او سپری کنیم. او ۱۲ ساله است، ولی مدارک لازم برای اثبات آن در دسترس نیست، «زین» – با بازی بازیگر بیروتی یعنی «زین الرافعی» کسی که شرایط زندگی خودش هم خیلی از این شخصیت دور نیست – به نظر یک کودک بسیار کم سن و سال‌تر است، ولی حرف زدن او بسیار پخته و بالاتر از سن خودش. او در نقطه‌ای از فیلم فریاد می‌زند «لعنت به این کشور»، فحش دادن‌های پیاپی او بیشتر از آن که جنبه خندیدن داشته باشد برخاسته از عصبانیت اوست.

اگر فیلم کفرناحوم را برای دیدن انتخاب کردید و گمان می‌کنید که این فیلم سنت همیشه‌گی سینما را حفظ می‌کند تا شما رویاهای‌تان را درآن ببینید، سخت در اشتباه هستید؛ فیلم کفرناحوم تصویری رئال از زندگیِ امروزه شهروندان خاورمیانه به نمایش می‌گذارد؛ فیلمی که در بیروت فیلم‌برداری شد، در محله‌ای به‌نام کفرناحوم، تلقی سازنده از معنای این واژه در مصاحبه‌ای که پس از اکران فیلم داشت، جهنم عنوان شد.

فیلم کفرناحوم، فاصله آرزوهاست با واقعیت، فاصله‌ایست میانِ آن‌چه خواستیم و آن‌چه که هستیم؛ نکته حائز اهمیت در این فیلم قرارگرفتن یک نوجوان به نام زین به عنوان شخصیت محوری‌ست؛ این زاویه دید از جانب یک نوجوان به دنیای پیرامونی و پرداختن به مسائل دیگران و دیگری انتخابی هوشمندانه بود که فوق‌العاده تحسین برانگیز است، وقتی با زبانِ این نوجوان با فیلم همراه می‌شویم ایدئولوژی‌ها و مکاتب فکری هیچ جایی برای خود نمی‌یابند و تنها کودکی را داریم که با زبانِ ساده‌ی خودش با پدیده‌های پیرامونی ارتباط گرفته و آن‌ها را با سوالات و اکت‌هایش به چالش می‌کشد.

کفرناحوم ریتم خوبی دارد و حتی از فرصت تیتراژ برای فضاسازی و شناساندنِ بستری که می‌خواهد از آن استفاده کند بهره می‌برد، در ابتدای تیتراژ یک نمای هوایی از مخروبه‌هایی می‌بینیم که اولین گمان برای مخاطب را ایجاد می‌کند که قرار است فیلم در منطقه‌ای جنگ‌زده کلید بخورد و زمانی که دوربین از نمای بالای سر به میانه کوچه‌هایی که به تصویر کشیده می‌آید، این حدس به خود جامه عمل می‌پوشاند و جمعی از کودکان و نوجوانان را می‌بینیم که با سلاح‌های خودساخته ظاهرا مشغول بازی هستند، ولی سلاح، حتی از نوع اسبابِ بازیش وسیله‌ای مفرح و شادی‌آور نیست و ما این را در ادامه تیتراژ می‌بینیم که روی دیگر این دویدن‌ها و بازی کردن‌ها خشونت و دعوا و اعتیاد است.

دوربین پس از شناساندن این فضا دوباره ارتفاع می‌گیرد و از فصلِ صفرِ فیلم عبور می‌کنیم و فصلِ آغازین کفرناحوم شروع می‌شود، جایی که زین در دادگاه به خاطر چاقوکشی در حال محاکمه است؛ در کل فیلم مدت زمانِ کمی دوربین ثابت است و اکثر اوقات فیلم با دوربینِ روی دست فیلم‌برداری شده‌است که به تناسب شرایط حاکم در سکانس‌ها شدت و حدت حرکت آن تحدید شده.

نادین لبکی کارگردان و نویسنده فیلم در مورد اهداف ساخت فیلم گفت:
" این کودکان در پایان هر روز، هزینه‌های گزاف کشمکش‌های ما، جنگ‌های ما، سیستم‌های ما و تصمیمات احمقانه ما و دولت ها‌ی ما را می‌پردازند. من احساس می‌کنم باید در مورد این مشکلات گفتگو کنیم. اگر این کودکان بتوانند حرف‌هایشان را با ما بزنند، چه خواهند گفت؟ به جامعه‌ای که آن‌ها را نادیده گرفته چه خواهند گفت؟ "

تهیه‌کننده فیلم خالد مزنر (همسر نادین لبکی) برای تأمین هزینه‌های ساخت از وام مسکن خود استفاده کرد. زین الرافعی بازیگر نقش اول که در زمان ساخت فیلم ۱۲ سال دارد، پناهنده‌ای سوری است که هشت سال در لبنان در زاغه کفرناحوم در اطراف بیروت زندگی کرده‌است و نام شخصیت اصلی فیلم از نام واقعی او الهام گرفته شده‌است. اکثر بازیگران این فیلم تازه‌کار هستند. سازندگان در توضیح دلایل این انتخاب گفتند:

"، چون می‌خواستیم یک کشمکش واقعی را به نمایش بگذاریم "

کفرناحوم فیلمی بود که بسیار خوش درخشید و توانست جایزه‌های بین‌المللی بسیاری را از آنِ خود کند. حضور این فیلم در جشنواره کن و همچنین جایزه اسکار، باعث جلق توجه مخاطبین و منتقدین به خود شد.

این فیلم برای رقابت در کسب نخل طلا هفتاد و یکمین جشنواره فیلم کن انتخاب شد که جایزه هیئت داوران جشنواره فیلم کن را از آن خود کرد.

کفرناحوم نامزد دریافت بهترین فیلم خارجی زبان اسکار نیز بوده است.

زین الرافعی بازیگر نقش اول فیلم در جشنواره فیلم نیو مکزیکو عنوان بهترین بازیگر جوان و در جشنواره بین‌المللی فیلم آنتالیا عنوان بهترین بازیگر را به دست آورد، او همچنین در جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک برای عنوان بهترین اجرای یک بازیگر کاندید شد.