فرصت‌ها و چالش‌های "کرونا" برای نظام آموزشی ایران

فرارو- شیوع ویروس کرونا در کشورمان، همچون سایر کشور‌های جهان، تاثیرات گسترده‌ای را در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، از خود برجا گذاشته است. در شرایط کنونی، اکثر کشور‌های جهان با مشکلات عدیده اقتصادی نظیر بحران بیکاری، تعطیل شدن صنایع، تضعیف بخش‌های تولیدی و آینده‌ای مبهم رو به رو هستند. در عرصه سیاسی نیز، رهبران مختلف جهان سعی دارند با اتخاذ سیاست‌های درست و منطقی، تا جای ممکن با این بحرانِ ناشناخته و وخیم، به بهترین نحو برخورد کنند. در این راستا، یکی از حوزه هایِ مهمی که رهبران سیاسی و مدیران ارشد کشور‌ها با چالشی جدی جهت مدیریت آن در بحبوحه شیوع کرونا مواجه بوده اند، بخش آموزشی و مقابله با اخلال در فرآیند آموزش و یادگیری بوده که بر اثر شیوع ویروس کرونا، به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است. در شرایط کنونی، بسیاری از مدارس، دانشگاه‌ها و دیگر نهاد‌های آموزشی در اقصی نقاط جهان به حالت تعطیلی درآمده اند و دانش آموزان و دانشجویان، فعالیت‌های خود را از خانه و در چهارچوب "یادگیری از راه دور" پیگیری می‌کنند.

به گزارش فرارو، در این چهارچوب، بحران شیوع ویروس کرونا، همچون دیگر کشور‌ها علاوه بر اینکه چالشی جدی برای نظام آموزشی کشورمان محسوب می‌شود، فرصت‌های قابل توجهی را نیز برای آن فراهم می‌کند که اگر به خوبی و با نگاهی عمیق به آن‌ها توجه شود، می‌توان این بحران را به فرصتی بی نظیر تبدیل کرد که به جای تضعیفِ فرآیند آموزش و یادگیری در کشورمان، آن را چندین قدم به پیش خواهد راند. در ادامه، این فرصت‌ها و چالش‌ها به بحث گذاشته می‌شوند.

بحران کرونا و تشویق خلاقیت و نوآوری
شیوع گشترده ویروس کرونا در جهان و تعطیلی نهاد‌های آموزشی موجب شده تا نظام‌های آموزشی در سرتاسر جهان به تکاپو بیفتند و با ارائه راه حل‌های خلاقانه، از ایجاد اختلال در روند‌های آموزشی و یادگیری جاوگیری کنند. این مساله در نوعِ خود برای نظام‌های آموزشی در کشور‌های مختلف جهان که از مشکل فرسودگی، نهادینه شدنِ تعصبات پنهان، و حرکت کُند خلاقیت در چهارچوب خود رنج می‌برند، لزوما یک چالش نیست و می‌توان آن را فرصتی جدی قلمداد کرد.

بحران کرونا در دو سطح قادر است برای نظام آموزشی کشورمان نیز فرصت سازی کند. اول، در سطح مدیران و سیاست سازانِ نطام آموزش و پرورش در کشورمان است. مدیرانِ آموزشی در کشورمان اکنون با شرایطی خاص رو به رو هستند که به نوعی حتی می‌توان آن را بی سابقه دانست. در سال‌های گذشته، مکررا در مورد مزایای یادگیری از راه دور و بکارگیری خلاقیت‌های نوین آموزشی صحبت شده با این حال، در مرحله اجرا، همچنان شاهد تفوقِ گفتمانِ غالبِ سنتی در بحث آموزش بوده ایم که در آن، مدرسه و حضور فیزیکی در آن و همچنین تعامل مستقیم معلم و دانش آموز، موضوعات و مفاهیم اصلی بوده اند. با این حال، اکنون بالاجبار این معادله بر هم خورده است.

مدیران آموزشی کشور در نخستین قدم، تقویت یادگیری مجازی را در دستور کار قرار دادند و با ارائه اپلیکیشن "شاد"، از معلمان و دانش آموزان خواستند تا فعالیت‌های آموزشی خود را در قالبی نوین دنبال کنند. از این رو، صرفِ ظهور بحران کرونا، موجب شده تا توجه به مساله آموزش مجازی و فعال سازی ظرفیت‌های خلاقانه در آن، به اولویتی اصلی برای سیاست سازان آموزشی کشورمان تبدیل شود. با توجه به تحلیل‌هایی که در مورد ادامه دار بودنِ بحران شیوع ویروس کرونا می‌شود، زیرساخت‌ها در بحث آموزش مجازی، در روز‌ها و ماه‌های آتی همچنان تقویت خواهند شد و پس از بحران کرونا، تجربه‌ای قابل توجه و با ارزش در کارنامه آموزشی کشور در این زمینه به ثبت خواهد رسید که با واقعیت‌های دنیای مدرن همخوانی بیشتری دارد و به دلیل فوریت و اهمیت مساله آموزش و مقابله با اخلال در روند یادگیری و آموزشی کشور در بحبوحه شیوع کرونا، این تجربه در گیرو دارِ مسائل اداری و بوروکراتیک گرفتار نشده است.

از سویی، دانش آموزان نیز با فضای خلاقانه جدیدی رو به رو می‌شوند که با واقعیت‌های جهانِ فعلی و حتی آینده، همخوانی بیشتری دارد. دوران کنونی عصر تکنولوژی و فناوری اطلاعات است و آن دسته از نظام‌های آموزشی موفق خواهند بود که این واقعیت را درک کرده و خود را با آن تطبیق دهند. پیگیری روند‌های آموزشی در بستر فضای مجازی، علاوه بر اینکه فرآیند یادگیری دانش آموزان را وارد دنیای جدیدی می‌کند، در ضمنِ خود، آن‌ها را به بواسطه کلنجار رفتن با دنیای فناوری و تکنولوژی، در این زمینه‌ها نیز ورزیده‌تر خواهد کرد. امری که آینده ایران به شدت به آن نیازمند است.

افزایش همکاری بخش‌های خصوصی و دولتی در مساله آموزش و یادگیری
شیوع ویروس کرونا می‌تواند منجر به افزایش همکاری میان بخش‌های دولتی و خصوصی در امر آموزش و پرورش شود. نظام آموزشی کشورمان به رغم تلاش‌هایی که تاکنون انجام شده، چندان در شیوه‌های جدید یادگیری نظیرِ آموزش از راه دور و مجازی، و دیگر روند‌های خلاقانه که به نوعی با متنوع سازی فضا‌های یادگیری مرتبط هستند، پیشرفت نکرده است. شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس و لزوم تمرکز بر این بخش، موجب خواهد شد تا علاوه بر بخش دولتی، بخش خصوصی نیز که از ظرفیت‌های قابل توجه فناورانه برخوردار است، این موقعیت را فرصت تلقی کند و به یاری نظام آموزشی کشور بشتابد.

به طور خاص در هنگ کنگ، همزمان با تعطیلی مدارس و نهاد‌های آموزشی، گروهی متشکل از ۶۰ سازمان آموزشی، انتشاراتی، رسانه ها، و متخصصان صنعت سرگرمی گردهم آمده و بیش از ۹۰۰ ماده آموزشی نظیرِ ویدئوها، فصول کتاب، ابزار‌های ارزیابی، و خدمات مشاوره را به صورت رایگان در اختیار دانش آموزان قرار می‌دهند. هدف اصلی این گروه این است که این زمینه یِ همکاری و دستاورد‌های آن را حتی پس از مهار و شکستِ ویروس کرونا نیز حفظ کرده و ادامه دهند.

در این راستا، می‌توانیم شاهد تجربیات مشابه در کشورمان نیز باشیم. بخش خصوصی کشورمان با استفاده از ظرفیت‌های بیشمار خود می‌تواند همکاری تنگاتنگی با بخش دولتی برقرار کند (البته اگر این استقبال در بخش دولتی نیز به طور ویژه جدی گرفته شود) و از این طریق، نقش مهمی در تحریک نوآوری و خلاقیت آموزشی در نظام آموزشی کشورمان و وارد کردن آن به مرحله‌ای جدید (ایجاد فضا‌های جدید آموزشی)، ایفا کند.

ضرورت توجه به مساله عدالت آموزشی و شکاف فناوری در جامعه ایرانی
یکی از چالش‌هایی که در زمینه استفاده از ابزار‌های نوین آموزشی مطرح می‌شود، این نکته است که آیا زیرساخت ابتداییِ آن برای تمامی دانش آموزان فراهم است یا خیر؟ نظام آموزشی کشورمان در روز‌های اخیر به نحو عمیقی با این چالش مواجه بوده است. پس از ارائه اپلیکیشن "شاد"، بسیاری از ناظران و کارشناسان این گزاره را مطرح کردند که لزوما تمامی دانش آموزان ایرانی در بخش‌های مختلف این کشور، از گوشی هوشمند برخوردار نیستند که بتوانند به روند آموزش و یادگیری خود تداوم بخشند (لازم به ذکر است که بر اساس آمارها، فقط ۶۰ درصد از مردم جهان نیز به فضای آنلاین دسترسی دارند). شرایط خاص اقتصادی برخی خانواده‌های ایرانی در نقاط مختلف کشور موجب شده تا آن دانش آموز ایرانی که خانواده اش از شرایط مساعد اقتصادی برخوردار نیستند و گوشی هوشمند در اختیار ندارند، نتواند از امکانات آموزشی در بحبوحه شیوع ویروس کرونا برخوردار شود.

از سویی، ضعف رویه‌های مبتنی بر فناوری در بخش‌هایی از ایران که به عنوان مناطق محروم تلقی می‌شوند نیز موجب شده تا علاوه بر گزاره پیش گفته (گزاره اقتصادی و برخورداری از زیرساخت ها)، عدم آشنایی ابتدایی با ابزار‌های فناوری نیز مطرح باشد. امری که بر شدتِ مشکل جهت گسترش چتر آموزشی کشور در بحبوحه بحرانی نظیر شیوع ویروس کرونا می‌افزاید. از این رو، اینطور به نظر می‌رسد که صرفِ ارائه خلاقیت و نوآوری از سوی سیاست سازانِ آموزشی در بحث یادگیری در برهه کنونی، از اهمیت برخوردار نیست. این مساله زمانی با اهمیت و موثر‌تر خواهد بود که به موازات آن، تلاش‌های گسترده‌ای برای برخورداری تمامی دانش آموزان و محصلان از ابتکارات آموزشی نیز انجام شود.