چرا ظریف از مذاکره سخن گفت؟

فرارو- مدتی است جدال توئیتری وزیر امور‌خارجه کشورمان با رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا بر سر موضوعات مختلف بالا گرفته است. محمد جواد ظریف همواره از مواضع جمهوری اسلامی ایران بر سر موضوعات گوناگون می‌نویسد و ترامپ نیز بلافاصله به آنچه مربوط به دولت ایالات متحده آمریکا می‌شود، واکنش نشان می‌دهد. در شرایطی که بخش عمده‌ای از توییت‌های دو شخصیت سیاسی به بحث مذاکره بین ایران و آمریکا مربوط می‌شود، شاید بتوان فضای به وجود آمده را موثر در شکل‌گیری نوعی گفتگو دانست. گفتگویی غیرمستقیم و تا اندازه‌ای چالش‌برانگیز.

به گزارش فرارو، چالش تازه توئیتری ظریف و ترامپ به گفتگوی اخیر وزیرامورخارجه کشورمان با نشریه آلمانی اشپیگل باز می‌گردد. انتشار بخشی از صحبت‌های محمد جواد ظریف در رابطه با محتمل بودن مذاکره پس از ترور سردار سلیمانی، ترامپ را با برداشتی اشتباه از صحبت‌های ظریف به واکنش واداشت. «وزیر امور خارجه ایران می‌گوید ایران خواستار مذاکره با ایالات متحده است، اما می‌خواهد تحریم‌ها برداشته شود. نه، مرسی!». این صحبت ترامپ بود که با زبان فارسی و در پاسخ به گفتگوی ظریف در صفحه توئیتر وی منتشر شد.

ساعتی پس از انتشار توئیت ترامپ، وزیرامور خارجه کشورمان متن کامل پاسخ به یکی از پرسش‌های خبرنگار اشپیگل مبنی بر مذاکره با آمریکا پس از ترور سردار سلیمانی را منتشر و به طور غیرمستقیم، در رد ادعای ترامپ راجع به موضع ایران نوشت: «بهتر است به دونالد ترامپ توصیه شود که پایه سخنان و تصمیم‌های مرتبط با سیاست خارجی خود را به جای سرخط‌های خبری شبکه فاکس نیوز یا مترجمان فارسی زبانش، واقعیت‌ها در نظر بگیرد.»

پاسخ ظریف در ارتباط با سوال مربوط به امکان مذاکره با آمریکا که بسیار خبرساز شد به این شرح است: «من هرگز چنین امکانی را رد نمی‌کنم که آن‌ها رویکرد خود را تغییر دهند و واقعیات را به رسمیت بشناسند. از نظر ما مهم نیست که چه کسی در کاخ سفید می‌نشیند. چیزی که اهمیت دارد نحوه رفتار آنهاست. دولت ترامپ می‌تواند گذشته‌اش را جبران کند؛ تحریم‌ها را بردارد و به میز مذاکره بازگردد. ما کماکان بر سر میز مذاکره هستیم. آن‌ها میز را ترک کردند. آمریکا آسیب بزرگی به مردم ایران زده است. روزی که آن‌ها برای جبران کاری بکنند، خواهد آمد. ما صبر زیادی داریم.»

شرط تغییر رویه‌آمریکا نسبت به ایران در کنار لغو تحریم‌ها، بخش مهم اظهار نظر محمد جواد ظریف در ارتباط با امکان مذاکره با آمریکا بود که دونالد ترامپ آن بخش را عمدا و یا به طور سهوی در پاسخی که توئیت کرده بود، نادیده گرفت. با همه این‌ها، سوء برداشت از سخنان وزیر امور خارجه کشورمان، در داخل نیز واکنش‌هایی را به دنبال داشت.

محمد جواد ظریف در بخش عمده‌ای از صحبت‌های خود، ابعاد و تاثیرات گسترده ترور سردار قاسم سلیمانی را مورد توجه قرار داد و از آن حادثه تروریستی به عنوان خطرناک‌ترین اقدامی که می‌توانست پس از ۴۰ سال دلیلی برای آغاز جنگ بین ایران و آمریکا باشد، یاد کرد، اما برخی نظر دیگری راجع به صحبت‌هایش داشتند. آنچنان که حسین شریعتمداری در یادداشت روز گذشته خود با عنوان «وزیر خارجه کدام ایران؟» به صحبت‌های ظریف، انتقاداتی را مبنی بر نادیده گرفتن خون سردار سلیمانی وارد کرد و گفت: «آقای ظریف! برفرض محال، آقای ترامپ نصیحت شما را بپذیرد و توبه کند! و تحریم‌ها را بردارد! در آن صورت قرار است با آمریکا درباره چه موضوع و مسئله‌ای مذاکره کنید؟!» کاربران دیگری نیز در صفحه‌های شخصی خود، با انتقاداتی تند، ظریف را در موضع اتهام قرار دادند. از جمله این کاربران، سید محمود رضوی، تهیه‌کننده فیلم‌های سینمایی بود که خطاب به وزیر امور خارجه ایران، نوشت: «به کجا چنین شتابان؟ ما به دنبال انتقام سخت هستیم، لطفا شرف داشته باشید و غیر از آن حرفی به زبان نیاورید».

چهارچوب کلی مصاحبه ظریف، مورد توجه قرار نگرفته است
نکته مهمی که در این رابطه وجود دارد، نادیده‌گرفتن دیگر بخش‌های مربوط به اظهارات محمد جواد ظریف است که در راستای حمایت از منافع جمهوری اسلامی ایران اظهار شد و جدا از موضع‌گیری رسانه‌های خارج از کشور، در بین گروه‌های سیاسی داخلی نیز چندان با استقبال مواجه نشد. نقش ترور سردار سلیمانی در خروج آمریکا از منطقه و عراق و یادکردن از آن به عنوان بزرگ‌ترین خطای آمریکا، عنوان کردن حمله به عین الاسد در قالب واکنش «رسمی» نظام جمهوری اسلامی ایران، ابراز ناراحتی از سقوط هواپیمای اوکراینی و همدردی با قربانیان، انتقاد از عملکرد ضعیف اروپایی‌ها در حمایت از برجام و فاجعه دانستن نوکری اروپا برای آمریکا از دیگر ابعاد مهم صحبت‌های ظریف بود که شاید اگر سوء استفاده ترامپ از یکی از سوالات ظریف نبود، بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت.

معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهوری نیز در همین رابطه، روز گذشته، صحبت‌های مخالفان به مصاحبه اخیر ظریف را نقد کرده و شباهت رفتار ترامپ و دلواپسان در این موضوع را شگفت‌آور و نگران‌کننده دانست. علیرضا معزی در صفحه شخصی‌اش اینطور نوشت: «به قول ظریف، اگر عادت به خواندن متن کامل یک مصاحبه ندارند، حداقل می‌توانند همان یک پاراگراف مورد بحث از گفت‌وگورا کمی دقیق‌تر بخوانند.»

 

مذاکره؛ اصل اساسی در دیپلماسی ظریف
مرتضی مکی، تحلیلگر مسائل اروپا و آمریکا در گفتگو با فرارو، انتقادات وارد شده به سخنان محمد جواد ظریف را ناعادلانه و دور از انصاف دانسته و می‌گوید: «وظیفه‌ی اصلی محمد جواد ظریف به عنوان رئیس دستگاه دیپلماسی، یافتن مسیر‌های دیپلماتیک برای خروج از بن‌بستی است که در شرایط فعلی وجود دارد. اینکه ظریف از مواضع دیپلماتیک خود عقب‌نشینی نکرده است، یک نقطه قوت در دستگاه دیپلماسی ایران است. اگرچه همواره بر بی‌اعتمادی به اروپاییان در مسیر مذاکره تاکید شده است، اما دیدگاهِ مبتنی بر مذاکره از سوی رهبری و رئیس‌جمهور نیز بار‌ها مطرح شده است و حرف تازه‌ای نیست.»

مکی دیدگاه مطرح شده از سوی دکتر ظریف را در واکنش به هجمه‌های تبلیغاتی می‌داند که در دنیا علیه ایران وجود دارد و گفته می‌شود، ایران به هیچ وجه حاضر به مذاکره با آمریکا نیست بلکه به دنبال ناامن‌سازی و بی‌ثبات‌سازی فضای حاکم است. وی معتقد است: «دیدگاه کنونی وزیر امور خارجه از مدت‌ها قبل وجود داشته و همواره در قالب این دیدگاه تاکید شده است که اگر آمریکایی‌ها تحریم را بردارند، ایران آماده مذاکره خواهد بود. در اصل، صحبت‌های ظریف بر این اساس مطرح شده که در صورت بازگشت کشور‌ها به تعهداتشان، ایران بدون مقاومتی حاضر به مذاکره خواهد بود و نه صحبت‌های ظریف و نه موضع‌گیری ضدایرانی ترامپ جدید نیستند».

این تحلیلگر مسائل اروپا و آمریکا با حمایت از سخنان ظریف تاکید می‌کند: «در فضای پرتنش فعلی که آمریکا و اروپا به هیچ‌وجه حاضر به تعدیل مواضعشان در قبال ایران نیستند و بر این باور هستند که فشار‌ها بر جمهوری اسلامی اثر گذاشته است، دیپلماسی تبلیغاتی و عمومی جمهوری اسلامی ایران بایستی بر همین موضع محمد جواد ظریف مبتنی باشد. ایران باید مسیر ارتباطی را باز بگذارد و نشان دهد در مقابل پایبندی طرف مقابل، به تعهداتش پایبند می‌ماند. مذاکره تنها راه برون رفت از شرایط بحرانی کنونی، است. اما نه مذاکره‌ای که برای مذاکره صرف باشد، بلکه مذاکره‌ای که به رسیدن به یک هدف منتج شود. اقدامات کنونی دولت آمریکا، بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد و این نشان می‌دهد که آن‌ها به دنبال راه‌حل اساسی برای برون رفت از این بحران نیستند. بلکه به دنبال تحمیل خواسته‌های خود هستند.»

تلاش برای نشان دادن چهره ایران به عنوان کشوری صلح‌طلب در مقابل تجاوز‌های آشکار آمریکا، در شرایطی که سیاست نه جنگ و نه مذاکره نمی‌تواند راهگشای شرایط فعلی باشد، می‌تواند موثر واقع شود. در اصل، در چنین شرایطی بازگذاشتن مسیر مذاکره و گفتگو در عین تاکید بر مواضع جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد، ایران بدون راه‌حل نیست و می‌تواند از شرایط بحرانیِ فعلی عبور کند و ثبات منطقی را برقرار سازد.