نظام تصمیم‌گیری به مثابه لانه زنبور

رحمت اله قلی پور*_ زنبورهای یک کندو شامل یک ملکه، چند صد زنبور نر و چندین هزار زنبور کارگر می‌باشند. هر یک از این سه نوع زنبور وظیفه خاصی دارند ولی منظوری که یک کندو تعقیب می‌نماید عبارت از بقای نسل و یا دفاع و نگهداری کند و می‌باشد و نظر انفرادی در بین نیست و هیچکدام از آنها در نتیجه سعی انفرادی قادر نیستند که برای مدت طولانی زنده بمانند و بنابراین هدف آنها بطور دسته جمعی انجام می‌گیرد.

ملکه زنبور عسل با تفاوت های ظاهری از سایر زنبورها و نقش متفاوت از آنها وظیفه حفظ و حراست از کندو و مدیریت از فعالیت های زنبورها را بر عهده دارد. کندو دار عامل بیرونی است که نقش حمایت کننده و تسهیل امکانات و مراقبت از ورود و خروج زنبورها را بر عهده دارد.

در صورت بروز خطا در نظام مدیریت و تصمیم گیری کندوها، احتمال فرار زنبورهای کارگر و نر و حتی ملکه از کندوها وجود دارد و در این صورت کنترل بر آنها کاری بس دشوار خواهد بود و کندویی که قرار بود عسل به جامعه به ارمغان آورد، اکنون نیش زنبورها ارزانی محیط خواهد بود.

از این استعاره نویسنده برای نظام تصمیم گیری استفاده نموده است. بویژه تصمیم هایی که در ماه های گذشته اتخاذ شده و نیش آن جامعه را فرا گرفته است. صرفنظر از عامل های بیرونی و فشار خارجی در موضوع تحریم، امروز رنجی که جامعه از مشکلات اقتصادی و اجتماعی می کشد (به عنوان نمونه التهابات ارزی و به تبع آن بحران های اقتصادی و اجتماعی)، ناشی از خطایی است که در نظام تصمیم گیری رخ می دهد.

نظام تصمیم گیری به مانند کندویی است که بجای آنکه عسل دهد نیش تحویل جامعه می دهد و مدیریت سیستم بجای مدیریت بر کندو به سراغ تک تک زنبورها می روند تا آنها را کنترل نمایند. بخاطر بیاورید که چگونه هر روز خبرهایی از برخورد با فلان محتکر و یا بهمان گران فروش می شنویم که با ارز 4200 تومانی کالا وارد کرده اند و در بازار با قیمت آزاد عرضه می کنند . منظور نویسنده عدم برخورد با این گروه از افراد سود جو نیست، اما پرسش آن است که با چه تعداد می خواهید برخورد نمایید؟

حکایت برخورد با زنبورهای فرار کرده از کندو است که مردم را نیش می زند و کندو دار در تلاش برای جمع کردن آنهاست. چه تعداد زنبور فراری را می خواهید جمع کنید؟ آیا بهتر نیست نظام تصمیم گیری خویش را اصلاح نمایید که زنبوری فرار نکند. آیا بهتر نیست که نقش ملکه در کندو و نقش زنبورهای نر و کارگر را در نظام تصمیم گیری اصلاح نمایید، و زمان پاسخ به مساله را در نظام تصمیم گیری رعایت کنید تا مرتکب خطای جدی در نظام تصمیم گیری نشوید تا به موجب آن افراد فرصت طلب فرار ننمایند و نیش منفعت طلبی خود را بر پیکر خسته این مردم نزنند.

بنابر این رنج ما از نظام تصمیم و خط مشی گذاری است و باید با علت و ریشه این رنج مقابله کرد وگرنه فرصت طلبان همیشه هستند و هوشیار و با کوچکترین خطای تصمیم گیران بیشترین بهره را از آن خود خواهند کرد و سهمگین ترین نیش را بر اندام این جامعه وارد خواهند ساخت.

اینکه چه نظام تصمیم گیری مناسب شرایط حاضر است به شکل و نقش دولت (بخوانید نقش ملکه و کندو دار) و نیز نوع رویکرد ما در پاسخ به مساله عمومی بر می گردد.

از مکتب لیبرالیسم کلاسیک تا رویکرد لیبرال دموکراسی، مکتب دولت رفاهی، رویکرد دولت کوچک و در نهایت رویکرد حکمرانی خوب، همگی بر شکل و نقش دولت تاکید دارند. همچنین است در رویکرد پاسخ به مساله عمومی، که به نگرش حکومت به قدرت سیاسی برمی گردد، و در چارچوب مدل های کثرت‌گرا و نخبه گرا، تعریف می شود.

منظور نویسنده الزام به انتخاب یکی از رویکردهای فوق نیست، اما مهم است که نظام های تصمیم گیر تکلیف خود را مشخص نموده و رویکرد خویش را حتی خارج از مفاهیم فوق و به قول امروزی ها یک الگوی بومی شده در پاسخ به مساله عمومی انتخاب نمایند.

امروز که به تعبیر دولتمردان کشور در شرایط خاصی قرار دارد مهم است که قبل از هرچیز نوع نگاه و رویکرد خود را به دولت و اداره کشورمشخص نمایند و اینکه از چه مدلی برای دستور گذاری مسائل مهمی بمانند ارز، حجم نقدینگی، آسیب های اجتماعی، صندوق های بازنشستگی، کم آبی و بیکاری، استفاده نمایند. در غیر اینصورت باری به هر جهت خواهد بود و روش پاسخ به مساله آزمایش خطا و نتیجه چیزی جز نیش های سهمگین بسیار برای جامعه نخواهد بود.

*استاد دانشگاه تهران