فرارو- تحریم های مندرج در توافق هسته ای سه نوع هستند. تحریم های یک جانبه دولت آمریکا، تحریم های اتحادیه اروپا و دیگری تحریم های فصل هفتم شورای امنیت سازمان ملل. پیش از برجام، مهمترین تحریم‌ها، تحریم های شورای امنیت به حساب می آمدند که جلوی فعالیت اقتصادی جهان را با ایران می‌گرفت. تحریم های یک جانبه دولت آمریکا اما در بین این سه نوع تحریم، کم اهمیت تر از دو نوع دیگر به حساب می آمد. دونالد ترامپ شب گذشته با اعلام خروج کشورش از توافق هسته ای فرمان بازگشت تحریم های یک جانبه را امضا کرد. اما این تحریم ها روی کاغذ شاید کم اهمیت ترین نوع تحریم ها باشد اما در شرایط فعلی از دو نوع تحریم دیگر مهمتر به نظر می‌رسد. محسن عبدالهی، استاد حقوق بین الملل دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با فرارو می گوید آمریکا با خروجش از برجام امکان بازگرداندن تحریم های برجامی شورای امنیت به ایران را منتفی کرده است. به این ترتیب می ماند تحریم های اتحادیه اروپا. در این زمینه هم ظاهرا مشکل چندانی وجود ندارد چرا که تا همین لحظه اروپایی ها می‌گویند در برجام باقی خواهند ماند. محسن عبدالهی در این گفت و گو به سناریوهای حقوقی پیش روی ایران درباره خروج آمریکا از برجام را بررسی می کند. یکی از این سناریوها، راهی است که 22 سال پیش یعنی در برابر تحریم داماتو آزموده شده است. در ادامه متن این گفت و گو را می خوانید.
با خروج آمریکا از برجام، چه راهکاری در برابر ایران وجود دارد؟
برجام یک سند خودبسنده است. این سند برای زمانی که یکی از اعضا یا طرف‌ها مقررات آن را نقض می‌کند ترتیباتی در نظر گرفته است. فراموش نکنید که برجام هیچ ترتیباتی درباره خروج اعضا از این توافق ندارد. اقدام دیشب آمریکا نیز اقدام تکنیکی نیست. بلکه آمریکا مقررات برجام را به طور اساسی نقض کرده است. به تعبیر برجام، شاهد عدم اجرای مهم تعهدات آمریکا در برجام هستیم. به عبارت دیگر آمریکا با عدم تمدید تعلیق تحریم های برجام، تعهدات اساسی خود را نقض کرده است.
وقتی می گویم برجام یک سند خودبسنده است و ترتیباتی برای اینگونه موارد دارد یعنی اینکه علی الاصول باید به این ترتیبات برای مقابله با نقض های این سند رجوع کرد. ترتیبات آن در مواد 36 و 37 برجام پیش بینی شده است. پیش بینی شده است که اگر یک دولت عضو اعتقاد داشته باشد که دولتهای دیگر به تعهدات خودشان عمل نمی کنند می توان مکانیسم حل و فصل اختلافات برجام را فعال کرد. به این معنا که می توان درخواست تشکیل کمیسیون برجام کرد. اگر این کمیسیون نتواند طی 15 روز به نتیجه برسد می تواند درخواست تشکیل جلسه شورای وزیران کند.
یعنی همه اعضای هفت کشور که شامل آمریکا می شود؟
نکته این است که وقتی آمریکا از برجام کناره گیری کرده، خود را از تصمیمات کنار گذاشته است. این به نفع جمهوری اسلامی ایران است. چرا که آمریکا عملا نمی تواند از این ترتیبات علیه ما استفاده کند. حتی نمی تواند مکانیسم ماشه را مورد استفاده قرار دهد. این برای جمهوری اسلامی ایران خبر خوبی است. به عبارت دیگر، آمریکا با خروج از برجام امکان بازگرداندن تحریم های فصل هفت به ایران را از خودش سلب کرده است. دولت آمریکا ناآگاهانه دست به چنین کاری زده است. چون آمریکا عملا دیگر عضو برجام نیست.
ایران چه استراتژی‌هایی باید در نظر بگیرد و از چه راه‌هایی حذر کند؟
به نظر من مهمترین استراتژی جمهوری اسلامی باید این باشد که به هیچ وجه با واکنش های هیجانی و متقابل از برجام خارج نشود. بلکه باید همه تلاش خود را به کار بگیرد که ثابت کند آمریکا با عدم تعلیق تحریم ها ناقض برجام است. در این صورت دولت جمهوری اسلامی قانونا حق دارد از ترتیبات که خود برجام برای اینگونه مواقع در نظر گرفته است استفاده کند. این ترتیبات این است که یا با تعامل سایر اعضا در برجام باقی بماند یا اینکه بخشی از تعهدات خود یا همه آنها را تعلیق کند. منظورم از «با تعامل» اخذ تضمینات و امتیازی از سایر طرف‌هاست. اگر ما این مسیر را طی کنیم هیچ وقت متهم به نقض متقابل برجام نخواهیم شد. به عبارت دیگر، ما قانونا حق داریم که بخشی از تعهدات مان را تعلیق کنیم. این موضوع با آنکه به طور یک جانبه و بدون مشورت در کمیسیون برجام یا شورای وزیران برجام بخواهیم چنین تصمیمی بگیریم فرق می کند.
همچنین باید در نظر داشته باشیم که «عدم بازگرداندن ایران به تحریم های بین المللی ذیل فصل هفت شورای امنیت» باید خط قرمز راهبردی برای جمهوری اسلامی باشد. ما به هیچ وجه نباید به گونه ای رفتار کنیم که دوباره به ذیل فصل هفت برگردیم. این بدترین سناریو برای جمهوری اسلامی خواهد بود و عملا به دولت ایالات متحده آمریکا اجازه می دهد که تحریم های یک جانبه خودش را مانند دوران قبل از برجام در سطحی بین المللی مطالبه و اجرا کند. در حال حاضر به نظر می رسد که اتحادیه اروپا و شرکای آسیایی ما از آمادگی لازم برای همراهی با آمریکا برخوردار نیستند و مایل نیستند با آمریکا در این زمینه همراهی کنند. بازگشت به ذیل فصل هفت این هدیه را به آمریکا خواهد داد. بنابراین استراتژی جمهوری اسلامی ایران ضرورتا و باید عدم اعاده به فصل هفت منشور باشد. هر تصمیمی که می گیریم باید این خط قرمز را در نظر بگیریم وگرنه خط قرمز چندجانبه ای خواهیم داشت.
فرمودید آمریکا نمی تواند تحریم های فصل هفت سازمان ملل را برای ایران برگرداند. با اینکه اروپایی‌ها در برابر آمریکا موضع گیری کرده است، این نگرانی وجود دارد که شرکت های اروپایی بیشتر از اینکه تابع مواضع دولتهای خود باشند، تابع منافع خودشان عمل می کنند و ممکن است در زمین تحریم های یک جانبه آمریکا بازی کنند. برای این موضوع چه راهکاری وجود دارد؟
اینکه ما مثل دوران قبل از برجام ذیل فصل هفت قرار بگیریم و آمریکا موفق شود به پشتوانه تحریم های سازمان ملل، شرکت های خصوصی اروپایی، چینی و روسی را از همکاری با ایران بازدارد با آنکه شرکت ها به طور خودجوش و با ترس طبیعی از همکاری آشکار با ایران خودداری کنند متفاوت است. ما در دوران بعد از برجام هم این مشکل را داشتیم. یعنی ممکن است بانکی اصولا به خاطر ترس از مجازات های آمریکا عطای همکاری با ایران را به لقایش ببخشد. این دو موضوع خیلی با هم فرق می کند. به نظر من می شود به یک تجربه تاریخی نسبتا موفق اشاره کرد که تماما در حال حاضر تکرار آن منوط به رفتار ایران و تعامل این کشور با اروپا خواهد بود.
در سال 1996 در زمان کلینتون دو سناتور آمریکایی به نام های هلمز برتون و داماتو کندی قانون مجازات لیبی، کوبا و آیران را به تصویب رساندند. به موجب این قانون هر شرکتی که سالانه بیش از 20 میلیون دلار در صنعت نفت و گاز ایران سرمایه گذاری می کرد، تحت مجازات های نظام مالی آمریکا قرار می گرفت. خاطرم هست که در آن سال اتحادیه اروپا با تصویب یک مقرره، آمریکا را تهدید کرد که اگر آمریکا این قانون را عملی کند، شرکتهایش با اقدامات متقابلی در اتحادیه اروپا مواجه خواهد شد.
این قانون از سال 1996 تا 2006 (یعنی سالی که تحریم های سازمان ملل متحد علیه ایران تصویب شد) در آمریکا به صورت جدی اعمال نشد. یعنی آمریکایی ها از ترس اقدامات متقابل اتحادیه اروپا هیچ وقت قانون هلمز برتون و داماتو کندی را آنگونه که ادعا کرده بودند دنبال نکردند. اما به محض تصویب اولین قطعنامه تحریمی هسته ای در سازمان ملل متحد، دولت آمریکا موفق شد با استناد به قطعنامه های سازمان ملل متحد شرکای اروپایی خود را به همکاری در اجرای قوانین فرامرزی خود مثل قانون هلمز برتون و داماتو کندی و اعمال تحریم های یک جانبه این کشور متقاعد کند. برای همین من تاکید دارم که عدم اعاده به فصل هفت منشور ملل متحد باید خط قرمز راهبردی جمهوری اسلامی ایران باشد. در این صورت خواهید دید که آمریکایی ها کاملا در این مساله سوار خواهند شد و ایران را در وضعیت بسیار دشواری قرار خواهند داد.
ایران هم نمی تواند در شورای امنیت سازمان ملل علیه آمریکا اقدامی انجام دهد؟
رفتن به شورای امنیت چون در آنجا متاسفانه حق وتو وجود دارد، اقدامی علیه خود است.
آمریکا درباره خودش به عنوان متهم هم می تواند از حق وتو استفاده کند؟
بله. اگر چین و روسیه و قطعنامه ای در این زمینه پیشنهاد کنند قطعا با وتوی آمریکا رو به رو می شود. این مسیر اصلا استراتژیک نیست و دربردارنده منافع جمهوری اسلامی نخواهد بود.
در دادگاه لاهه چطور؟
دادگاه لاهه مستلزم داشتن سندیت این محکمه است. البته برخی استدلال می کنند که از دیوان لاهه دستور موقت بگیریم. به نظر من اختلافات سیاسی آن هم در این سطح به هیچ وجه از طرق حقوقی حل و فصل نخواهد شد. این اتلاف وقت و هزینه دولت جمهوری اسلامی خواهد بود.
از کشتن افراد عینکی به جرم روشنفکر بودن تا حذف پول و مذهب از مناسبات اجتماعی / فاجعهبارترین حرکت قرن بیستم برای ساخت اتوپیای روستایی
شباهتهای قائد بغداد و پیشوای برلین؛ از میل به ویرانگری تا قهرمان پرستی
طرز تهیه کباب لاهماجون، خوشمزهترین کباب ترکی
سالاد فیله مرغ سوخاری با سس رنچ، جذابترین سالادی که تابهحال خوردهاید
چنین تحلیل آبکی از یک دانشیار دانشگاه خود شاهدی بر این موضوعه.
متاسفانه استاد محترم تقریبا تمام ابعاد حقوقی برجام را اشتباه توضیح داده اند. تحریمهای مندرج در برجام تنها دو نوع اند: تحریمهای اتحادیه اروپا و تحریمهای ثانویه هسته ای آمریکا. در برجام، هیچ اشاره ای به تحریمهای اولیه آمریکا و تحریمهای شورای امنیت نشده و اساسا از شمول برجام خارج اند. (به تحریمهای شورا در قطعنامه 2231 پرداخته شده و تحریمهای اولیه آمریکا هم اصلا قرار نبوده تعلیق یا لغو شوند). ضمنا اصطلاح تحریمهای یک جانبه اساسا معنی ندارد. چون همه تحریمهای آمریکا و اتحادیه اروپا یکجانبه شناخته می شوند چرا که به تصویب شورای امنیت نرسیده بودند.)
اینکه می گویند خروج آمریکا امکان بازگرداند تحریمهای شورای امنیت را منتفی کرده اصلا چنین نیست. کافی است ایشان نگاهی به بند 11 قطعنامه 2231 بیاندازند. در صورت خروج ایران از برجام، آمریکا می تواند براحتی برای اعاده تحریمهای شورا اقدام کند. دیگر اینکه آمریکا برجام را نقض نکرده، بلکه رسما از آن خارج شده است. مکانیسم حل اختلاف برجام بر ای مواردی است که طرفی مدعی نقض توسط طرف دیگری باشد و این طرف دیگر آنرا نپذیرد. جالب است که می گویند خروج آمریکا خبر خوبی است و دیگر نمی تواند تحریمهای شورا را برگرداند. واقعا عجیب است این صحبتها. متاسفانه اشتباهات فاحش دیگری نیز در این مصاحبه وجود دارد.