وقتی در رسانه ملی ضد تبلیغ تبدیل به تبلیغ می‌شود!

در روزهای اخیر و پس از فیلترینگ تلگرام، صدا و سیما در گزارشی مدعی شد که بسیاری از مردم از این اقدام خرسند هستند و فیلتر شدن تلگرام را اقدامی شایسته می‌دانند؛ گزارشی که در کمترین زمان ممکن پس از پخش، با واکنش‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد؛ از جمله واکنش کسانی که صدا و سیما در گزارش خود با آنها گفت و گو کرده بود.

برخی از افرادی که در گزارش مذکور صدا و سیما از آنها تصویر و صدا پخش شده بود، صدا و سیما را به بی‌انصافی و تقطیع جملات و انتخاب بخش‌هایی که مورد نظر خودشان است، متهم کردند و متن کامل جملات خود را منتشر کردند؛ موضوعی که منتقدان رسانه ملی را به تکاپو انداخت تا صحت گفته‌های خود را درباره صدا و سیما به اثبات برسانند.

محمدرضا خوشرو - کارشناس رسانه - در گفت‌وگو با ایسنا درباره گزارش‌هایی که از حوزه خبر صداوسیما بعضا با تاثیر معکوسی مواجه می‌شود، اظهار کرد: مشکل این است که صداوسیما عمدتا با کارشناسانی گزارش‌های مطرح شده را بررسی می‌کند که در راستای تایید آن ایده و نظام فکری هستند. معمولا اینطور نیست که یک نفر بتواند گزارشی را بدون تایید مدیران بالادستی، آن‌هم گزارش‌های راهبردی با موضوعات حساس و بدون مشورت کارشناسان روی آنتن ببرد. اما آن چیزی که باید به صداوسیما یادآور شد، این است که از کارشناسان دیگر نیز در مواضع مختلف ولی متخصص در امر موضوع هم استفاده کنند؛ یعنی دامنه کارشناسی باید همه‌جانبه باشد تا اینکه صرفا یک قشر و طیف خاصی مورد مشورت کارشناسی قرار گیرند.

او در ادامه بیان کرد: استفاده از طیف خاص در مواقع حساس و گزارش‌های حساس به ایجاد یک اتمسفر خاص می‌تواند منجر شود و دست‌اندرکاران رسانه‌ای ممکن است متوجه این واقعیت نشوند که در حال تنفس در فضای اختصاصی خویش هستند و گرایش خاص و سلیقه فکری برنامه‌ساز یا خبرنگار، به پخش گزارشی منجر می‌شود که بعضا با افکار عمومی و واقعیت افکار عمومی سنخیت پیدا نمی‌کند.

خوشرو با تاکید بر اینکه صداوسیما باید از گونه‌های متفاوت تفکر در حوزه تخصصی در رسانه بهره ببرد، اظهار کرد: پیام‌رسان‌ها، هم منتقدانی دارند و هم طرفدارانی. نه می‌گوییم که فقط برویم و بگوییم تلگرام قطعا خوب است و بیشتر گزارش‌هایی در راستای تایید تلگرام داشته باشیم و نه اینکه بگوییم از وقتی تلگرام فیلتر شد چقدر همه چیز خوب و آرام شده است. مشکل این است که رسانه ملی وقت‌هایی ملی بودن را فراموش می‌کند و رسانه اختصاصی برای تفکری خاص می‌شود؛ در حالی که این رسانه، رسانه عموم است و این رسانه مردم که حاکمیت یک کشور آن را حمایت مالی و فکری می‌کند، باید به همه کارشناسان در حوزه‌های مختلف این امکان را بدهد که نظر دهند تا گزارش دقیق‌تری برای هدف گرفتن مخاطب عام، یعنی عموم مخاطب از هر طیف، جناح، گرایش و سلیقه‌ای بتواند این گزاره‌های پیام را دریافت کند و گارد کمتری هم داشته باشد.

وی در عین حال مطرح کرد: هدف هر رسانه‌ای است که درک، بینش و نهایتا نگرش و رفتار در مخاطب اثرگذار شود و برای اینکه این دقیق‌تر و درست‌تر صورت گیرد، باید مخاطب را بشناسد و متناسب با ذائقه، سلیقه و ویژگی‌های عموم مخاطب پیام‌ها را مهندسی کند و در اختیار قرار دهد.

خوشرو در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با اشاره به عملکرد برنامه‌های صداوسیما، اظهار کرد: ممکن است برنامه‌سازی یک ایده‌ای داشته باشد که در معرض همان طیف مدیران همفکر خودش که قرار بگیرد، همه بگویند این ایده بسیار عالی است؛ ولی طبیعتا اگر در گستره متفاوت این ایده بررسی شود متفاوت خواهد بود.

خوشرو اغتشاش‌های اخیر را در نقاط مختلف کشور، القایی عنوان کرد که از طریق چند کانال‌ تلگرامی در این مدت نمایان شد و این اعتراض بحق مردمی را به اغتشاش توسط اقلیت فریب خورده و دست نشانده تبدیل کرد و گفت: متاسفانه این اقدام منجر شد به این که اصل اعتراض‌های مردم گم و حیف شود. به هر حال اعتراض‌های بحقی وجود داشت که به خاطر شیطنت چند کانال تلگرامی منجر شد که اصل آن اعتراض گم شود و حق مردم خورده شود. این پیام‌رسان‌ها با این کار در حق مردم ظلم کردند. عده‌ای اموال عمومی را تخریب کردند و یک عده‌ای اموال خصوصی‌شان تخریب شد. اکثریت مردم مجبور شدند در این شرایط اعتراض‌هایشان را کنار بگذارند و سکوت کنند؛ به دلیل اینکه ممکن بود سوء استفاده‌های بیشتری نسبت به آن شود.

او سپس در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود درباره نظارت بر روی پیام‌رسان‌ها توسط نهادهای دولتی، اظهار کرد: این انتقاد به پیام‌رسان‌ها وارد است که تا زمانیکه تحت کنترل نهادهای دولتی قرار نگیرند و پاسخگو نباشند، به راحتی از آنها می‌شود این سوء استفاده‌ها را کرد. هزاران فواید دیگر هم مردم از این پیام‌رسان و همچنین فعالیت‌های اقتصادی‌شان داشتند که حق آنها هم پایمال شد؛ به خاطر شیطنت چند کانال تلگرامی که این اتفاق رقم خورد.

این کارشناس رسانه به اخبار و برنامه‌هایی که در صداوسیما گاه اثرگذاری کاملا معکوسی دارد، اشاره کرد و توضیح داد: گزارش‌هایی بعضا در بخش خبر صداوسیما تنظیم می‌شود که آن دقت کارشناسی از منظر گرایش‌های مختلف حتی تخصص گرایش‌ها و ارتباطات هم می‌تواند در این موضوع متفاوت باشد. یعنی زمانی که کارشناسی بگوید این گزارش به این شکل می‌تواند این نتیجه را داشته باشد، یک نفر دیگر ممکن است نظر دیگری داشته باشد.

به هر حال این در معرض نظرات کارشناسی مختلف قرار دادن فایده‌های بیشتری دارد؛ چراکه ممکن است تبلیغ، ضد تبلیغ ‌شود. رسانه‌ای که بی محابا از فواید فیلترینگ تلگرام را بیان می‌کند با این کار هم خودش را از اعتبار می‌اندازد و از آن طرف هم اعتبار بیشتری به تلگرام می‌بخشد. اگر با دقت نظر بیشتری این دفاع غلط را از نبودن تلگرام نمی‌کرد و دفاع درستی در این زمینه داشت این حاشیه‌ها برایش پیش نمی‌آمد.

صداوسیما در گزارش مربوط به تلگرام خود می‌توانست از نظرات طرفین مختلف بهره ببرد. متاسفانه این اشکال در ایام‌های مختلف و رویدادهای دیگر نیز به صداوسیما وارد است به عنوان مثال در ایام انتخابات قالب گزارش ها به این کل است که در آن با مردم مصاحبه می‌کند و پرسش این است که آیا در انتخابات شرکت می‌کنید؟ همه بدون استثناء می‌گویند بله شرکت می‌کنیم.

این گزارش خود نوعی ضد تبلیغ است؛ در حالیکه باید نظرات مختلف را در گزارشش مطرح کند و واقعیت جامعه در آن بروز کند. زمانی که صداوسیما همه نظرات را می‌گوید، آنجاست که موافقین هم سر جایشان می‌نشینند. اما اگر مطلق همه «بله» باشند، این گزارش مسلم است غیرواقعی می‌شود، تاثیرش هم کاهش پیدا می‌کند و از طرفی تبدیل به ضد تبلیغ می‌شود.

خوشرو در همین زمینه مطرح کرد: این یک اصل بدیهی است و ما همه قبول داریم که هیچ رسانه‌ای بی‌طرف نیست. هر رسانه‌ای از ماخذ و منبعی تغذیه می‌شود که باید در راستای آن هم گزارش ارایه دهد؛ منتهی بی‌طرف‌نمایی هم یک اصل بدیهی در رسانه‌هاست. به عنوان مثال، سی‌ان‌ان، بی‌بی‌سی و بسیاری دیگر از رسانه‌ها این بی‌طرف نمایی را در گزارش‌هایشان به شکل حرفه‌ای دارند اما این در حالی است که بی‌طرف نیستند.

این کارشناس رسانه در پایان درباره عملکرد صداوسیما یادآور شد: صداوسیما قطعا در گزارش‌های خود در قبال فیلترینگ می‌خواهد تاثیری بر تصمیم فیلترینگ تلگرام بگذارد. این رسانه می‌خواهد این کار را بکند ولی راهش این نیست که چند نفر را در گزارشش بیاورد و بگوید که به به چقدر خوب شد که تلگرام نیست. این ضد تبلیغ بیشتر به تبلیغ تلگرام تبدیل می‌شود. حداقل‌ترین کار این بود که نظرات مختلف منفی یا مثبت را بگیرد و در معرض برداشت آزاد مخاطب قرار دهد.