ایکنا نوشت:
حجتالاسلام و المسلمین هادی زینالعابدینی، عضو هیئت علمی موسسه علوم انسانی امین، در پاسخ به این پرسش که تفسیر قرآن در جهان معاصر چه ضرورتی دارد؟ گفت: این موضوع بسیار مهم است و در دنیای کنونی برخی از قرآن غافل شدهاند. ما قرآنی داریم که رسولالله(ص) برای همه مردم فرستاد و معجزهای است برای همه عصرها که پیامبر(ص) برای همه جهانیان عرضه داشته است و همه میتوانند استفاده کنند. امروز هم مسلمانان از کتابالله دور شدهاند و بهتبع ایشان دیگران که اعتقادی به قرآن ندارند هم از آن محروم شدهاند.
ضرورت تفاسیر جدید
عضو هیئت علمی موسسه علوم انسانی امین با اشاره به آیه «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا؛ در حقيقت ما به زودى بر تو گفتاری گرانبار القا مىكنيم»(مزمل، ۵) بیان کرد: قرآن بیانی ثقیل است ولی این طور نیست که تنها الفاظ باشد. کتابالله تنها معجزه ماندگار از جمع انبیا و رسل است. معجزه حضرت موسی(ع) و عیسی(ع) هم بسیار مهم بود اما در همان زمان بود و تمام شد اما حضرت پیامبر(ص) هم در غدیر و هم پیش از رحلت فرمودند: «من در میان شما دو امانت نفیس و گرانبها میگذارم یکی کتاب خدا قرآن و دیگری عترتم اهل بیت را تا وقتی که از این دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد و این دو یادگار من هیچگاه از هم جدا نمیشوند تا کنار حوض کوثر بر من وارد شوند»، یعنی این دو از هم جدا نیستند، قرآن در جهان معاصر باید به همراه اهل بیت(ع) باشد والا مشکل تفسیر به رای پیش میآید و ما قرآن را بد میفهمیم.
زینالعابدینی افزود: ما در آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ: اگر اين قرآن را بر كوهى فرومى فرستاديم يقينا آن [كوه] را از بیم خدا فروتن [و] از هم پاشيده مىديدی و اين مثلها را براى مردم مىزنيم باشد که آنان بیندیشند»(حشر، ۲۱) میبینیم که معجزه پیامبر آنقدر ثقیل است که کوه نمیتواند آن را تحمل کند، این در حالی است که بعضی فکر میکنند بیان قرآن ساده و پیش پا افتاده است. ما تنها دو وزنه فکری در دنیای کنونی داریم، قرآن و اهل بیت(ع).
همگامی تفاسیر با علم روز
وی تصریح کرد: به نقل از استاد جوادی آملی، علامه طباطبائی میگفتند هر پنجاه سال یک بار باید یک تفسیر بهروز نگاشته شود. تفسیر علامه با تمام حد و حدود آن و اینکه تفسیر قرآن با توجه به قرین آیات تفسیر شده است، باز هم نیاز به تفسیر جدید را برطرف نمیکند. تفسیر قرآن باید بهروزرسانی شود. دیدگاهها بهروز میشود، علم بهروز میشود و شما به درجهای از معارف میرسید که پردههای جدیدی را بر میگیرید و معنای جدیدی میرسید. پیشتر از حرکت زمین تفسیر سادهای وجود داشت، اما با توجه به دریافتهای جدید امروز ما تفاسیر دیگری از حرکت زمین که در قرآن وجود دارد میتوانیم ارائه دهیم.
عضو هیئت علمی موسسه علوم انسانی امین ادامه داد: الفاظ اخلاقی قرآن خیلی مهم است، اما به این محدود نمیشود و شامل خبر از آینده، تهدید و مطالب زیاد دیگری است که باید تفسیر آن آن بهروز رسانی شود و جذابیتهای آن به همه دنیا عرضه شود. در دنیای که به دنبال گمشده انسانیت هستند، بهتبع نور قرآن دور آن جمع شده و به آن جذب خواهند شد و به تعبیر امام علی(ع) انسانها از ظلمات به نور خارج خواهد شد. همه انسانها با یافتن جذابیتهای قرآن، به آن جذب خواهند شد. اهل بیت(ع) در مورد خود نیز چنین بیانی داشتند.
وی با بیان اینکه امروز بنیادهای دروغین از ادیان و نهضتها را داریم و اسلام به صورت بدی نمایش داده میشود، گفت: نمونه بارز این مسئله جریانی مانند داعش است که در عمل ضداسلام است. اسلام برای تکمیل مکارم اخلاق آمده است و این گروههای بدترین رفتارها را به نام اسلام گسترش میدهند. اگر مردم اسلام واقعی را بشناسند، کسی به آنان گرایش پیدا نخواهد کرد.
تفاسیر سنتی مبنای تفاسیر جدید هستند
زینالعابدینی در پاسخ به این پرسش که آیا روششناسی سنتی متناسب با نیازهای تفسیری عصر حاضر است؟ گفت: در خطبه ۱۸ امام علی(ع) میفرماید «وَ إِنَّ القُرآنَ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ، وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ، لاَ تَفْنَي عَجَائِبُهُ، وَلاَ تَنْقَضِى غَرَائِبُهُ، وَلاَ تُكْشَفُ الظُّلُمَاتُ إلاَّ بِهِ؛ بهراستی که ظاهر قرآن زیبا و باطن آن ژرف است، شگفتیهای آن فناناپذير و اسرار آن تمامنشدنی است و تاريكیها(گمراهی) بدون آن برطرف نخواهد شد»؛ پس هیچ وقت باطن عمیق قرآن از بین نمیرود و همیشه عجائب به روزی دارد. تفاسیری امروز متمم یکدیگر هستند. درست است که میگفتند عصر حجر گذشته است، اما ما هنوز از سنگ بینیاز نشدهایم. پایه همه تفاسیر امروز تفاسیر سنتی و اصولی و ماثور است که میتواند آیات قرآن و روایات باشد.
وی افزود: طبق موازین علمی تفسیری با یاری نقل و عقل به تفاسیر جدید باید برسیم. ما تفاسیر گوناگون علمی، عقلی، اجتماعی و ... داریم. اگر این تفاسیر مبتنی بر تفاسیر سنتی باشد که زحمت کشیده شده است و خواستهاند تفسیر به رای نباشد بشوند، به نتایج مطمئنی خواهیم رسید اما اینکه شخص بینیاز از تفاسیر گذشته باشد، راههایی باز میشود که قرآن معارض آنهاست و تحمیل مفروض بر قرآن پیش خواهد آمد و و این اشتباه محض است و در آن صورت قرآن از ما تبری میجوید. قرآن مانند آب، هوا و آفتاب است، اگر انسان از آنها بد استفاده کند، انسان را از بین میبرد. اگر آفتاب، هوا و آب بیش از حد مورد استفاده قرار بگیرد، به نابودی انسان خواهد انجامید. قرآن شفا و «رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ» است، مومنین انسانهای عاقلی هستند که ایمان دارند و با ضوابط لازم از قرآن بهرهمند خواهند شد.
تفسیر جدید با هنر مفسر
عضو هیئت علمی موسسه علوم انسانی امین در پاسخ به این پرسش که چگونه باید مسائل روز توسط مفسر کشف شود و تفسیر جدیدی به عمل آید؟ گفت: یکبار میگوییم که از گذشته چه وام میگیریم، ما تفاسیر دست اولی داریم. خود مفسر اگر مطالعه گستردهای داشته باشد، برخی تفاسیر گذشته مانند مجمع البیان، فرات قمی یا تفسیر فرات کوفی، تفسیر قمی و امام حسن عسکری یا تفاسیر مانند کشاف، تفسیر کبیر رازی و تفسیر آیتالله جوادی آملی تکیهگاه خواهد بود. اما از سویی دیگر خلاقیت مفسر به این معناست که باید بتواند نیازهای روز چیست و هنر مفسر این است که بتواند ادبیات تفسیر را بهروز کند و بتواند برای انسان معاصر پیامی داشته باشد.
عضو هیئت علمی موسسه علوم انسانی امین در پاسخ به این پرسش که کدام تفاسیر گذشته بیشتر راهگشا هستند؟ گفت: تفاسیر گذشته در یافتن محکم، متشابه، ناسخ، منسوخ و جلوگیری از تفسیر به رأی برای ما مهم هستند و خواستهاند قرآن را از هجرت در بیاورند، اما نمیتوانند جوابگوی نیازهای امروز ما باشند. برای یافتن اینکه قرآن معجزه است، این تفاسیر به ما کمک میکنند. این تفاسیر به ما میآموزند که قرآن یک مجموعه کامل و معجزه است، اما برای استخراج مفاهیم جدید، این هنر مفسر است که باید وجود داشته باشد. اگر ما در قرآن داریم که ۷ زمین وجود دارد، این هنر مفسر است که از آن پیامی برای انسان امروز بیابد.
زینالعابدینی افزود: امام علی(ع) در خطبه ۱۲۵ در خطاب به خوارج و کسانی که با به نیزه کردن قرآن از آن سوءاستفاده کردند میفرماید: این قرآن خطی است نوشته شده، كه در ميان دو جلد جاى دارد، به زبان سخن نمىگويد. نيازمند ترجمانى است و مردانی اهل این کار را باید بکنند. بنابراین باید اهل ذکر در خصوص قرآن سخن بگویند. کسی که اهل ذکر است، باید خصوصیتهایی داشته باشد و پس از دیدن نیازها با هوشمندی خود به قرآن رجوع کند. او باید منصف باشند و به تمام قرآن آگاهی داشته باشد و فرضیه خود را به قرآن تحمیل نکند. ممکن است قرآن آنچه به ما میدهد بر علیه برخی علوم باشد. یا ممکن است قرآن برخی از موازین علوم انسانی را تایید کند که مفسر نباید از کسی واهمه داشت و نتایجی را که به آن رسیده است، بیان کند. ممکن است امروزیها جبهه بگیرند که شما سنتگرا هستید، اما من وقتی میبینم برخی از مطالب حرام است، باید آن را اعلام کنم. در واقع قرآن با برخی از موازین علوم انسانی سازگاری و با برخی سازگاری ندارد.
ما در عدم رجوع مردم به تفاسیر مقصریم
عضو هیئت علمی موسسه علوم انسانی امین در پاسخ به این پرسش که رجوع کم مردم به تفسیر را چگونه تحلیل میکنید؟ گفت: امیرالمؤمنین(ع) در خطبه ۱۵۸ میفرماید: قرآن نور است که باید از آن پیروی شود و باید قرآن را به سخن در آورید اما هر گز سخن نخواهد گفت و من به شما از آن خبر میدهم، آگاه باشید دانش آنچه که میآید در قرآن موجود است؛ یعنی هر چه به آن نیاز دارید و خواهید داشت در قرآن وجود دارد و درمان تمام دردهای شما و مقررات نظمدهنده شما در قرآن وجود دارد. اگر من مفسر و طلبهای که احساس میکنم که خیلی تحصیل کردهام، عرضه و توان عرضه یک محصول بهروز را ندارم که جذابیت داشته باشد و یا در خانهشان باشند و بخرند و یا قرآن را ۱۵۰ جلدی تفسیر کنم و تفسیری بدهم که به درد عامه مردم که نیاز دارند، نخورد، این بیهنری من است و این نوعی ظلم به قرآن و سستی در حق قرآن است و این مهجور کردن قرآن است.
زینالعابدینی در پایان گفت: این روزها الحمدلله برخی جوانان مهذب ترجمه قرآن را بهروز کردهاند، ترجمه راه را مقداری باز میکنند تا مردم قرآن را نادانسته رها نکنند؛ زیرا در روایات داریم که حدیثی که مورد تامل قرار بگیرد بهتر از هزار حدیثی است که فهمیده نشده، رها شود. از اینرو امید است به کمک برخی از اساتید تفسیر و جوانان مهذب، تفسیری گویا و بهروز و روان ارائه شود و اگر این اتفاق نیفتاده، از سستی بنده و امثال من است.