زندگی در تنور داغ خوزستان

 یک ساعت از تاریک‌شدن آسمان اهواز می‌گذرد اما گویی آفتاب هنوز در تابش است، بادی اگر بوزد به گرمی بازدمی است که از دهان خارج می‌شود. گرمای تابستان خوزستان مانند ماندن کنار یک تنور داغ است. تحمل چنین هوایی در استانی که از استان‌های محروم کشور است، هنگامی دشوارتر می‌شود که مردم شاهد هستند هر ساله با آمدن و رفتن فصل گرما کوچکترین اقدام و تمهیداتی برای راحت‌ترکردن تحمل این شرایط انجام نمی‌شود. هیچ‌گاه جلسه‌ای در هیچ یک از ارگان‌ها در رابطه با گرمای شدید هوا تشکیل نمی‌شود. درحالی‌که‌ سال گذشته تصویری از گرمای هوای ماهشهر منتشر شد که در آن ابزار مخروطی‌شکل پلاستیکی سازمان راهنمایی‌و‌رانندگی را نشان می‌داد که در جاده گذاشته شده و بر اثر دمای بالا ذوب شده بود، این خبر حتی در رسانه‌های خارج از کشور هم انعکاس یافت.

اینجا کوره است
نزدیک ظهر ایستگاه‌های خط واحد شلوغ‌تر می‌شوند. در یکی از مسیرها به سمت حاشیه شهر مسافران سوار اتوبوس می‌شوند. میله‌هایی را که همیشه مسافران ایستاده دست به آنها می‌گیرند تا تعادل‌شان را حفظ کنند، برداشته‌اند، نمی‌توان دست را به جایی تکیه داد، به نظر می‌آید میله‌ها را برداشته‌اند تا جمعیت بیشتری در اتوبوس فرسوده جا شود. وقتی اتوبوس خط واحد مالامال از مرد و زن می‌شود، مسافران گرمای بیشتری را حس می‌کنند، زنی که عبا پوشیده صورتش به سرخی لبو شده و با شله زبری (شال مشکی رنگ عربی) که به سر دارد عرق خود را پاک می‌کند و با غرولند می‌گوید: مثل خرما به هم چسبیده‌ایم، بیشتر از این‌ جا نیست، چرا راننده حرکت نمی‌کند. جوانی  که دانشجو است، می‌گوید: احساس می‌کنم هوای اهواز نسبت به سال‌های گذشته گرم‌تر شده. قبلا هم هوا گرم بود اما الان طوری است که در فصل گرما فقط برای کارهای ضروری از خانه بیرون می‌روم، چون احساس می‌کنم بافت‌های بدنم می‌سوزد.

سمیرا که عینک و کلاه آفتابی دارد، ادامه می‌دهد: کلمه گرما برای توصیف هوای این‌جا کم است، کوره کلمه مناسب‌تری است.  سیستم حمل‌ونقل هم مناسب نیست. اگرچه اتاقک‌هایی برای ایستگاه‌های اتوبوس ساخته شده است اما کولر ندارند، تا وقتی اتوبوس از راه برسد از شدت گرما نفسم به شماره می‌افتد، با این‌که بیماری تنفسی ندارم، اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها معمولا کولردار نیستند یا اگر هم داشته باشند به دلیل صرفه‌جویی در مصرف سوخت آن را روشن نمی‌کنند.

او با نگرانی می‌گوید: اهواز آلوده‌ترین شهر جهان است و مسموم‌بودن بهترین تعبیر برای توصیف آن است.  این را به وضوح می‌بینم چون نور آفتاب هم تغییر کرده و مانند گذشته شفاف نیست.

امتیازی که به کارگر فروخته می‌شود
 ظهر که می‌شود خودرو‌ها با سرعت در خیابان‌ها درحال رفت‌وآمد  هستند. باد گرم لای برگ درختان کنوکارپوس بازی می‌کند.  به‌ازای هر ١٠ درخت از این نوع به سختی می‌توان یکی دو نخل دید. گربه‌ای که نتوانسته سرپناهی برای در امان ماندن از گرما پیدا کند، با دهان نیمه باز و سری رو به پایین می‌رود.
سال گذشته در همین خیابان دو بچه گربه وقتی که دمای هوا از ٥٠درجه بالاتر رفت، تلف شدند. آدم‌های این‌جا برای حفظ سلامتی و جان‌شان مجبورند کولر داشته باشند، حتی آنهایی که بضاعت مالی ندارند با خرید کولر کارکرده هم که شده خود را حفظ می‌کنند. چند وقت پیش برای یک خانواده که استطاعت مالی نداشت، در شبکه‌های مجازی درخواست یاری نوشتند و افراد خیر برایش کولر تهیه خریدند، چون همه می‌دانند تابستان خوزستان شوخی‌بردار نیست. 

منصور احمدی، کارگر شرکت ماسه‌سازی که کارش در فضای باز است، هر روز زیر نور مستقیم آفتاب کار می‌کند. پیرهن آستین کوتاه به تن دارد، رنگ دستش از آرنج به پایین تیره است.  شبیه دست‌های اغلب مردان این شهر که در فصل گرما بیرون از فضای بسته کار می‌کنند. او می‌گوید: در فصل گرما پوستم می‌سوزد. ماسکی که برای محافظت از ماسه و خاک به صورتم می‌زنم، بیشتر مرا خفه می‌کند، برای همین مجبور می‌شوم آن را دربیاورم، چون اول و آخر ریه‌هایم پر از خاک می‌شaود. با وجود این شرایط سخت کاری معلوم نیست حق بدی آب‌وهوا در حقوق به‌خاطر سختی کار برای من در نظر گرفته شود یا نه!

احمدی می‌گوید: امنیت شغلی ندارم و هر لحظه ممکن است مرا اخراج کنند، بنابراین نمی‌توانم پیگیر این حق خودم باشم.

حیدر بعیات، کارگر شرکت فولاد کاویان که محل کارش در فضای بسته کارخانه است هم می‌گوید: گاهی احساس می‌کنم از شدت گرما در خط تولید کارخانه دارم از حال می‌روم، من خودرو ندارم و مجبورم پس از پایان کار، گرمای هوا را هم تحمل کنم.  اگرچه گفته‌اند که سختی و زیان‌آور بودن کار برایمان محاسبه می‌شود اما عملا این‌طور نیست، چون پنج سالی که کمتر کار می‌کنیم را باید بخریم. یکی از همکارانم که به تازگی بازنشست شده مجبور شد وام ٢٠ میلیونی بگیرد تا بتواند آن پنج سالی را که برایمان کم‌کرده‌اند، بخرد.

دبیر خانه کارگر خوزستان با استناد به ماده ٤١ قانون کار به «شهروند» می‌گوید: دولت در رابطه با حق بدی آب‌و‌هوا حداقل باید حقوق کارگران را براساس منطقه و شرایطی که در آن زندگی می‌کنند، در نظر بگیرد اما چنین اتفاقی نمی‌افتد و قانونی که هرساله تصویب می‌شود برای همه کارگران در تمام نقاط مختلف کشور یکسان است. درحالی‌که درست آن است که کارگران در مناطق بد آب‌و‌هوایی کشور با گرمای بالای ٥٠ درجه که برخی هم در فضای باز کار هستند، حقوق‌شان با کارگرانی که در مناطق خوش آب‌و‌هوا کار می‌کنند، یکسان نباشد و دستمزد بیشتر و شرایط کار مناسب‌تری باید برای آنها در نظر گرفته شود.

آقایار حسینی می‌گوید: هیچ قانونی که مشخص کند باید کارگران استان‌های بد آب‌و‌هوا از حق دستمزد بیشتری برخوردار شوند، وجود ندارد.  تنها با یک شرایط خاص، اگر کمیته «سختی و زیان‌آوری کار» بررسی و تشخیص دهد که یک کار  سخت و زیان‌آور است، چنین کارگرانی ضریب سنواتی‌شان هر سال، یک‌سال‌و‌نیم به حساب می‌آید. سختی و زیان‌آوری کار تنها برای بازنشستگی زودتر تاثیرگذار است و شامل نقدینگی نمی‌شود.

حسینی درباره قانون سختی و زیان‌آوری کار هم تأکید می‌کند:   ٤‌درصد از مبلغ آن را باید سازمان تأمین اجتماعی و مابقی را کارفرما باید پرداخت کند، نه کارگر اما متاسفانه کارگران معمولا خودشان این مبلغ را پرداخت می‌کنند.

به گفته او تعداد کارگران مشمول بیمه بالای یک‌میلیون نفر است و این درحالی است که بسیاری از کارگران بیمه نیستند. «بدی آب‌و‌هوا باید در قالب قانون درآید اما متاسفانه چون بیشتر نمایندگان دغدغه‌های کارگری ندارند، این مشکل حل نشده است، تاکنون هم ١٨ نماینده خوزستان متفق‌القول پیگیر تصویب قانونی در این زمینه نبودند. اما برای نخستین‌بار در این دوره مکاتبه‌ای به صورت درخواست در این زمینه با آنها خواهیم داشت تا اقدامی انجام دهند.»

مدیرکل بحران استانداری خوزستان پیش از این اعلام کرده بود که طرحی برای شرایط سخت کار در شرایط آب‌و‌هوایی نامساعد استان خوزستان ازجمله گردوخاک به وزارت کشور ارایه کرده که در آن درخواست شده به تمام دستگاه‌ها، ادارات و شاغلانی که در استان خوزستان مشغول به کار هستند، حق سختی کار یا ضریب سختی کار داده شود و همچنین بیمه و مالیاتی که از این کارکنان و شاغلان در استان خوزستان اخذ می‌شود، کاهش یابد.  برای پیگیری نتایج این طرح خبرنگار «شهروند» بارها با وی تماس گرفت اما پاسخی دریافت نکرد.

بسیاری از کشورهای حوزه خلیج‌فارس گرمایی به‌شدت خوزستان دارند اما رفاه عمومی در آن‌جا بالاست، بنابراین تحمل گرما بسیار آسان‌تر می‌شود. استفاده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی مجهز به سیستم سرمایشی، اماکن سرپوشیده مجهز به کولر و امکان تهیه خودرو شخصی مجهز به کولر برای تمامی شهروندان ازجمله شرایط مناسبی است که آن‌جا مهیا شده است. درحالی‌که در خوزستان خشکسالی، ادامه انتقال آب از استان، از بین رفتن گیاهان بومی مانند نخل‌ها و همچنین سیستم حمل‌ونقل نامناسب و پرداخت بهای برق با همان قیمت در سایر نقاط کشور چالش‌هایی هستند که حل آنها می‌تواند تأثیر مهمی در تحمل گرمای هوای خوزستان داشته باشند.

افزایش دمای خوزستان تا ٣ درجه
هوا باز هم از این‌که هست گرم‌تر خواهد شد. روز ٢١ خرداد ماه از گرم‌ترین روزهای بهاری در استان خوزستان بود. دمای هوا در آغاجاری به ٥١ درجه و در اهواز و رامهرمز و آبادان به ٤٩ درجه سانتی‌گراد رسید. مدیرکل اداره هواشناسی خوزستان پیش‌بینی می‌کند میانگین دمای استان در بلندمدت روند افزایشی خواهد داشت، ممکن است دمای استان یک درجه افزایش داشته باشد.

 کوروش بهادری رفتار جوی را در افزایش دما موثر می‌داند: یکی از پدیده‌ها سامانه پرارتفاع است، وقتی این پدیده تقویت شود و بالاتر بیاید مانع ورود سیستم‌های بارشی می‌شود و می‌تواند دما را افزایش دهد. توده پرفشار معمولا در تابستان گسترش پیدا می‌کند، از اواخر اردیبهشت‌ماه پدید می‌آید و روی بخشی از کشور یعنی جنوب و مرکز آن تأثیر می‌گذارد و همانند یک سد عمل می‌کند. وقتی سامانه پرفشار بارشی می‌آید و با این توده پرفشار برخورد می‌کند،مجال فعالیت روی منطقه جنوب و مرکز کشور نمی‌یابد، بنابراین به سمت بالا یعنی تهران و شمال می‌رود و آن‌جا بارش روی می‌دهد. این یک الگوی تابستانه است که نشان‌دهنده استقرار تابستان در یک منطقه است.

 به گفته او در زمستان این سیستم ضعیف می‌شود و پایین می‌رود، وقتی پایین می‌رود، سامانه‌های بارشی این اجازه را پیدا می‌کنند که وارد مناطق جنوب کشور و مرکز شوند.

همه شهرهای استان می‌توانند کاندیدای گرم‌ترین نقطه استان شوند اما معمولا گرما در شهرهای اهواز، آبادان، امیدیه، بندر ماهشهر و رامهرمز که در ‌سال گذشته حتی دمای ٥٢ درجه را تجربه کردند، بیشتر است.

 ایذه، دهدز، باغملک، لالی، اندیکا و شمال دزفول با دمای حداقل ٣٨ و حداکثر ٤١ و حتی ٥٢ درجه معمولا شهرهایی هستند که خنک‌ترین نقاط در طول فصل گرما هستند.

به گفته ناصر کرمی، استاد دانشگاه برگن نروژ کابوس ٢‌درجه گرم‌ترشدن زمین برای کشورهای پیشرفته آنچنان سنگین است که برنامه‌ریزی‌ها برای این موضوع باجدیت دنبال می‌شود.  کابوسی که احتمال داده‌اند شاید ‌سال ٢٠٧٠ اتفاق بیفتد و قطعی نیست. او می‌گوید: این درحالی است که تحقیقات ما نشان می‌دهد، خوزستان به سمت ٢ درجه، بلکه ٣ درجه گرم‌ترشدن پیش می‌رود که منجر به تغییر کلی چشم‌انداز خوزستان خواهد شد.  از ‌سال ١٩٦٠ به بعد تعداد سال‌های ترسالی کاهش یافته و به تعداد سال‌های خشکسالی در منطقه خاورمیانه اضافه شده است.   

پیش‌بینی این فعال محیط‌زیست این است که  با ادامه روند خشکسالی و افزایش دما در خوزستان این استان افسرده‌تر، پرخاشگرتر و به جای ملال‌آورتری تبدیل می‌شود.  در تحقیقی که سال‌ها قبل در اهواز انجام شد، ٩٧‌درصد مردم گفته بودند اگر بتوانند، از اهواز مهاجرت می‌کنند؛ درحالی‌که آن زمان گرمای هوا کمتر از الان و شرایط مناسب‌تر بود. 

به نظر او راه‌حل کلیدی برای نجات اقلیم خوزستان از افزایش دما حفظ رطوبت خاک است. با انجام این کار بسیاری از مشکلات ازجمله ریزگردها برطرف خواهد شد.