یادداشت دریافتی- دکتر صلاح‌الدین هرسنی*؛ مراودات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بین ایران و عربستان همواره با فراز و فرودهای فروانی روبرو بوده است. فراز و فرودهای روابط دو کشور بیشتر به جهت منافع متضادی بوده که دو کشور در عرصه‌های سیاست خارجی برای خود تعریف کرده‌اند.
به این معنی که هر دو کشور مدعی صیانت و رهبری در جهان اسلام هستند، ضمن آنکه دو کشور اختلافات مرزی در خلیج فارس با یکدیگر دارند که ناشی از بهره‌برداری بیشتر از منابع هیدروکربنی خلیج فارس می‌باشد.
مروری بر مراودات دیپلماتیک دو کشور آنهم بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ مبین این حقیقت است که روابط دو کشور هیچ‌گاه در سطح مطلوب نبوده، چراکه وجود همان منفعت‌های متضاد روابط دو کشور را تیره‌تر و خصمانه‌تر کرد، به گونه‌ای که تا کنون بار‌ها منازعات نظامی و دیپلماتیک بین دو کشور رخ داده است.
آنچنانکه تاریخ روابط دو کشور در روزگاران اخیر گواهی می‌دهد، شروع مراودات معطوف به تنش دو کشور در نهم مرداد سال ۱۳۶۶ کلید خود.
در این روز هنگامی که حجاج ایرانی در تظاهرات معروف به برائت از مشرکین علیه آمریکا و اسرائیل شعار می‌دادند، پلیس عربستان به روی آنان آتش گشود. این عمل پلیس علیه حجاج ایرانی ۴۰۰ نفر کشته و ۳۰۰ زخمی را در پی داشت.
متعاقب آن عربستان سعودی سفارت خانه خود در تهران را تعطیل کرد و روابط دیپلماتیکش با ایران را قطع کرد.
با آغاز ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۸ ایران تلاش می‌کند روابطش با عربستان را ترمیم کند. هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس جمهور وقت ایران برای این کار دو بار با امیر عبدالله ولیعهد وقت عربستان دیدار کرد و سفر‌های متعددی را به عربستان از سر گرفت.
اما با آغاز دولت اصلاحات که سیاست خارجی ایران بر اساس گفتگوی تمدن‌ها پایه ریزی شده بود، روابط ایران و عربستان بهبود یافت. بهبود روابط تا سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۲) تداوم یافت.
با روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد تنش ایران و عربستان دوباره بالا گرفت. محمود احمدی‌نژاد کشور‌های عرب منطقه را به دست داشتن در کشتار فلسطینیان متهم کرد.
متهم شدن ایران به اقدام برای ترور عادل جبیر سفیر وقت عربستان در آمریکا در همین دوران رقم خورد.
اما در سال‌های اخیر ایران و عربستان در بسیاری از تحولات منطقه‌ای نقطه مقابل هم بوده‌اند به گونه‌ای که تضاد منافع دو کشور موجب تنازع استراتژیک میان این دو کشور شده است.
برای نمونه در بحرین ایران حامی شیعیان حوثی بود و عربستان حامی سرکوب شیعیان حوثی.
در جبهه سوریه هم ایران حامی بشار اسد بوده است و می‌باشد و عربستان در جبهه حامی مخالفانش قرار گرفت.
با انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری ایران در سال ۱۳۹۲، عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه وقت عربستان از اولین رهبران دنیای عرب بود که به او تبریک گفت.
اما روی دیگر سکه نارضایتی عربستان از توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ و نگرانی حکام سعودی از افزایش نفوذ ایران در منطقه بود.
سال ۱۳۹۴ یکی از متلاطم‌ترین سال‌ها برای روابط دو کشور بوده است. در این سال رسانه‌های ایران از آنچه تعرض جنسی ماموران بازرسی فرودگاه جده به دو نوجوان ایرانی می‌نامند، خبر دادند. لذا تنش ایران وعربستان دو باره بالا گرفت.
تحرک عربستان در تولید نفت اوپک موجب کاهش قیمت نفت شد که از منظر اقتصادی مطلوب اقتصاد نفتی ایران نبود.
متعاقب آن، سقوط جرثقیل در مکه و حادثه منا در همین سال دو رویداد دیگری بود که به تیرگی روابط دو کشور دامن زد.
در حادثه منا ۶۵۰ نفر از حجاج ایرانی به جهت بی‌کفایتی مقامات عربستان جان باختند. این حادثه وجدان ایرانی را خدشه دار کرد.
به وقت حاضر آنهم در آغازین روز‌های سال ۲۰۱۶ اعدام یک روحانی شیعه در عربستان یک بحران تمام عیار دیپلماتیک را میان دو کشور عربستان و ایران را ایجاد کرد.
این بحران دیپلماتیک که محرکش با اعدام نمر باقر النمر و متعاقب آن اقدام خودسرانه برخی از عناصر آنهم در حمله به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد صورت گرفت، موجب تصاعد بحران آنهم از جنس بحران به ظاهر لاینحل گردید.
به این ترتیب، با مجموعه این حوادث موجده و معطوف به تنش و تخاصم، تیرگی روابط دو کشور جای خود را به قطع کامل روابط دیپلماتیک داد. روابطی که در طول تاریخ روزگاران اخیر دو کشور آنهم بر اساس واقعیت موجود نشان می‌دهد که فرودش بیشتر از فرازش در تاریخ دیپلماسی دو کشور بوده است.
*مدرس علوم سیاسی و روابط بین الملل
