مقایسه، دزد شادی است

فیس‌بوک نامی است که اغلب افراد با آن آشنا هستند. خوب است بدانیم که استفاده دایم از این شبکه اجتماعی با برخی از مشکلات سلامت روان، گره خورده است، ازجمله افسردگی، عزت نفس پایین و حسادت مفرط در بین اعضا. 

نتیجه یک پژوهش جدید در «مجله روانشناسی بالینی و اجتماعی» مشخص کرده است که نه‌تنها استفاده دایم از فضای این شبکه اجتماعی با بروز نشانه‌های افسردگی ارتباط دارد، بلکه به نظر می‌رسد که این پیوند نامطلوب بین فیس‌بوک و افسردگی، به وسیله رقابت اجتماعی که یک پدیده شناخته شده روانی است، تشدید می‌شود. بدین معنی که مقایسه کردن لحظات یکنواخت خود با تصویر ظاهری که از دوستانمان در فیس‌بوک می‌بینیم- مثل عکس‌های مونتاژ شده از تعطیلات یا چهره‌های زیبای غیرواقعی- دلیلی است که این بخش از فضای مجازی را با بروز علامت‌های افسردگی مرتبط می‌سازد.

آیا زمان آن رسیده که ارتباط با فیس‌بوک را کم کنیم؟ یا شاید بهتر باشد که نگرش خود را تغییر دهیم؟ در پژوهش جدید دانشگاه هوستون، محققان از مردم خواستند تا به سه پرسش، پاسخ دهند:   میزان استفاده از فیس‌بوک در طول روز، احتمال انجام مقایسه اجتماعی و تعداد دفعاتی که نشانه‌های افسردگی را تجربه کرده‌اند. حاصل این تحقیق، مشخص کرد که تعداد قابل توجهی از  کاربران دایمی فیس‌بوک، بارها خود را با دیگران مقایسه کرده و در نتیجه نشانه‌های افسردگی را بیش از سایرین بروز داده بودند.

آنچه به دست آمده بدین معنی نیست که فیس‌بوک افسردگی ایجاد می‌کند، اما به این نکته اشاره دارد که میان صرف زمان زیاد در فیس‌بوک، مقایسه کردن خود با دیگران و احساس افسردگی، رابطه معناداری برقرار است.

پژوهش‌های پیشین مشخص کرده بود که مقایسه اجتماعی رو به بالا (مقایسه خود با کسانی که معروف‌تر یا جذاب‌تر هستند) باعث می‌شود که افراد، نسبت به خود احساس بدی پیدا کنند، درحالی‌که مقایسه رو به پایین (قیاس با کسانی که در برخی موارد، نسبت به فرد در درجه پایین‌تری قرار دارند) پدید آورنده احساس خوب است. از این‌رو در بخش دوم این پژوهش، لایه‌های عمیق‌تری مورد بررسی قرار گرفت. سعی شد که تفاوت میان دو نوع مقایسه رو به بالا و رو به پایین سنجیده شود. از مردم پرسیده شد که وقتی پست‌های مختلف سایر افراد را در فیس‌بوک می‌بینند، دقیقاً چه احساسی دارند؟ نتیجه نشان داد که مهم نیست که یک شخص مقایسه رو به بالا، رو به پایین یا حتی خنثی انجام می‌دهد- همه انواع مقایسه‌ها با احتمال بالایی از بروز علامت‌های افسردگی در ارتباطند.

دستاورد این مطالعه ممکن است خیلی دور از انتظار و شگفت‌آور نباشد، اما نقش عامل واسطه- یعنی انجام مقایسه با دوستان- را بیش از پیش نمایان می‌سازد. اگرچه مطالعات قبلی، ارتباط بین نشانه‌های افسردگی و فیس‌بوک را آشکار ساخته بود، اما این پژوهش، اولین تحقیق از نوع خود است که نشان داد مقایسه اجتماعی، سازوکار بنیادین و عامل برقرار‌کننده ارتباط بین استفاده از فیس‌بوک و افسردگی است. به بیان دیگر، کاربران دایمی فیس‌بوک دچار نوعی مقایسه همیشگی خود با دوستانشان هستند و همین مسأله باعث می‌شود بیشتر احساس افسردگی کنند. آیا همه ما باید حساب کاربری خود در فیس‌بوک را ببندیم؟ پاسخ منفی است، چراکه نکته مهم‌تری وجود دارد:   رابطه ما با فناوری بیش از آن حدی که فکر می‌کنیم، قابل تامل است. بنابراین پیش از خداحافظی از دنیای فیس‌بوک، باید قدری به میزان تأثیر دنیای مجازی بر دنیای واقعی خود بیندیشیم. 

ممکن است پس از استفاده از فیس‌بوک احساس خوبی داشته باشید. حتی در این صورت نیز پیامد ناخواسته، این است که خود را با تصویر ظاهری دوستان فیس‌بوکی می‌سنجید، تصوری غیرواقعی از زندگی دیگران به دست آورده و احساس می‌کنید که با آنان برابر نیستید. همین نتیجه‌گیری می‌تواند منجر به بروز علایم افسردگی شود. اما اگر پس از استفاده از فیس‌بوک، به جای احساس خوب، شدیداً احساس بدی به شما دست می‌دهد، زمان آن رسیده که درباره ادامه حضور خود در این فضا بررسی مجدد انجام دهید و احتمالاً باید از صفحه کلید رایانه خود فاصله بگیرید!

پژوهشگران تحقیق یاد شده، به گفته تئودور روزولت اشاره می‌کنند: «مقایسه، دزد شادی است». اگر این گفته درست باشد(که علم درستی آن را تأیید می‌کند)، حالت روانی ما تا حد زیادی به خودمان بستگی دارد، یعنی برای داشتن حس خوب، باید بتوانیم مقایسه نامتعادل بین لحظات کسل‌کننده خود و لحظات خاطره انگیز دوستانمان را متوقف کنیم.  فیس‌بوک می‌تواند یک منبع مثبت برای بسیاری از افراد باشد، اما اگر به‌عنوان راهی برای سنجیدن موفقیت خود در برابر دیگران به کار رود، تأثیر منفی خواهد داشت. محققان معتقدند که استفاده   از فیس‌بوک ارتباط مستقیمی با افسردگی ندارد، اما برای آن دسته از کاربران دایمی این فضا که به دلیل مقایسه زندگی خود با تصویر دوستانشان از تعطیلات لوکس و رویایی، احساس حسادت را تجربه کرده‌اند، احتمال بروز علایم افسردگی، بیش از بقیه است.

البته در علوم اجتماعی از یافته‌های پژوهش‌های مختلف در جهت هم‌افزایی و دستیابی به نتایج کامل‌تر استفاده می‌شود و بدیهی است که یک مطالعه به تنهایی نمی‌تواند مبین روابط علی و معلولی باشد. نتایج این پژوهش جدید نیز فقط دربردارنده نکات منفی نیست. تیم تحقیق دریافت که کاربران، مادامی که درباره چگونگی استفاده از اطلاعات ارایه شده در شبکه‌های اجتماعی، آگاه باشند، می‌توانند از شکل گرفتن احساسات بد درونی دوری کنند. نخستین گام برای این کار، تقویت خودآگاهی است.