عراق به سمت تجزیه پیش می‌رود؟

فرارو- یک کارشناس مسائل عراق با اشاره به بحث تجزیه عراق گفت: «جداسازی مبتنی بر اصل قومیت یا مذهب می تواند در عراق بحران ساز شود و شاکله عراق را مورد نوسان قرار دهد. ضمن اینکه حرکت گروههای مختلف عراق به سمت ایجاد مخالفت گروهی، مذهبی و قومی در شرایط کنونی به زیان تمامیت عراق خواهد بود و حاصل جمع آن پیروزی برای این گروهها نخواهد بود.»

در حالی که نبرد سنگین بین نیروهای ارتش عراق با تروریست های داعش ادامه دارد، نوری مالکی، نخست وزیر عراق چند مقام ارشد نظامی را به دلیل ناکامی در متوقف کردن پیشروی نیروهای شورشی برکنار کرده است.

نیروهای داعش شب گذشته بخش‌هایی از شهر بعقوبه، مرکز استان دیاله را تصرف کردند که تنها ۶۰ کیلومتر با بغداد فاصله دارد، اما مقامات عراقی می‌گویند که کنترل شهر را دوباره به دست گرفته‌اند.

در ابن میان نچیروان بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم خودمختار کردستان عراق در مصاحبه ای گفته ممکن است که همه عراق نتواند در آینده به صورت یک کشور باقی بماند

وی ادامه داده: ایجاد یک منطقه خودمختار سنی می‌تواند به حل بحران کمک کند. به نظر ما بهترین راه حل، تشکیل یک منطقه خودمختار سنی‌نشین است، مانند آنچه ما در کردستان داریم.

آیا عراق به سمت تجزیه پیش می رود؟

سیامک کاکایی کارشناس مسائل عراق در گفتگو با فرارو گفت: «تحولات دو هفته اخیر در عراق و برآمدن شرایط نابسامان امنیتی تحت تاثیر حملات سریع گروه داعش، پرسش های زیادی را مطرح کرده و توجه را بیشتر به این سمت معطوف داشته که آیا گسل های بحران ساز در عراق برآمده و خودنمایی می کند.»

وی ادامه داد: «به همین دلیل و با توجه به نحوه موضع گیری رهبران سیاسی مختلف عراق در ارتباط با بحران کنونی، در واقع بخشی از دیدگاهها متوجه مشکلاتی است که در ساختار سیاسی – اجتماعی عراق وجود دارد.»

وی افزود: «بدان مفهموم که اگر به سیر تحولات یک دهه اخیر عراق برگردیم اگرچه ناامنی همواره یک عنصر ثابت در روند تحولات این کشور بوده است، لیکن شرایط کنونی را نمی توان صرفا یک وضعیت ناامن کننده ارزیابی کرد؛ بلکه اکنون بخش هایی از خاک عراق مورد هجوم قرار گرفته و در واقع پیکره جغرافیای عراق تحت الشعاع چنین شرایط نامن کننده است.»

این کارشناس مسائل عراق اظهار کرد: «در این بین انتقادات رهبران برخی جناح های اهل سنت نظیر اسامه النجیفی رئیس پارلمان عراق که انتقادات صریحی متوجه نوری مالکی کرده و همچنین صحبت های برادر النجیفی که استاندار نینوا بود، نشان می دهد که تنش های سیاسی در عراق یکی از دلایل از هم پاشیدگی مواضع و نگرش های رهبران این کشور بوده است.»

وی ادامه داد: «به نظر می رسد شرایط کنونی بحث هایی را مطرح کرده که چند سال پیش جو بایدن که آن زمان در آمریکا سناتور بود صحبت از تقسیم عراق به سه منطقه شیعه نشین، سنی نشین و کردنشین کرده بود که البته این طرح در آن زمان با انتقادات تندی در داخل عراق مواجه شد.»

وی افزود: «اما رفته رفته در دو سال گذشته در برخی از استان های سنی نشین بحث از ایجاد ساختار اداری شد. در شرایط کنونی و با اظهارنظر کسانی چون نچیروان بارزانی نخست وزیر اقلیم کردستان عراق در رابطه با مناطق سنی نشین بحث تجزیه عراق توجهات را به خود جلب کرده است.»

کاکایی گفت: «بارزانی به شکلی این موضوع را مورد تاکید قرار داده که در بخش هایی از خاک عراق که گروههای اهل سنت اکثریت دارند شکلی از خودمختاری ایجاد شود.»

وی ادامه داد: «اگرچه این اظهارنظرات تازه و جدید نیست اما توجهات را از آن جهت به خود جلب می کند که به نظر می رسد برخی گروههای سیاسی در عراق شرایط کنونی را وضعیت مناسبی برای طرح مطالبات و دیدگاههای متفاوت می بینند و این در حالی است که عراق در شرایط کنونی بیش از گذشته به سامان سیاسی و اجماع ملی نیاز دارد.»

وی افزود: «در این وضعیت اجماع بین گروههای مختلف در راستای منافع ملی عراق به منظور مقابله با پدیدار شدن مشکلی که جامعه عراق را تحت الشعاع خود قرار داده مهم است.»

این کارشناس مسائل عراق تصریح کرد: «به همین دلیل فارغ از شرایط رویداد محوری که بر عراق حاکم است و ناشی از تداوم حملات در استان های مختلف می باشد، وضعیت امنیتی در عراق تا حدودی به چالش کشیده شده و پدیدار شدن این وضعیت نشان می دهد که در 10 سال اخیر گام های جدی در به بسامان کردن ساختار امنیتی و ارتش در عراق برداشته نشده است.»

وی ادامه داد: «هنوز ارتش نتوانسته به یک قالب کلی برسد تا بتواند با شرایط بحرانی بیرونی مقابله کند. اگرچه در 10 سال گذشته عمده توجه نیروهای عراقی بر مقابله با ناامنی و گروههای ناامن کننده در داخل عراق متمرکز بوده است.»

وی افزود: «اکنون وضعیت بدان جهت قابل تامل است که شرایط پدیدآمده ساختار سیاسی، اجتماعی و امنیتی عراق را تحت الشعاع قرار داده و نگاهها به سمت گسل های بحران ساز در این کشور متمرکز شده است.»

این کارشناس مسائل عراق خاطرنشان کرد: «به نظر می رسد عراق در شرایط کنونی بیشتر به اجماع ملی برای مقابله با بحران پدیدآمده نیاز دارد و در این شرایط نقش رهبران سیاسی، ملی و علمای مذهبی در ایجاد وحدت ملی به منظور مواجه با این بحران اهمیت دارد.»

کاکایی در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به شرایط کنونی احتمال تجزیه عراق وجود دارد؟، گفت: «چنین خواست عمومی در عراق برای جداسازی کشور وجود ندارد. دوم اینکه در چارچوب قانون اساسی عراق سیستم فدرالی تعریف شده و حتی در قانون اساسی ایجاد مناطق و استان های فدرالی در سراسر عراق پیش بینی شده و می توان به این موضوع از منظر قانونی پرداخت.»

وی ادامه داد: «منتهی جداسازی مبتنی بر اصل قومیت یا مذهب می تواند در عراق بحران ساز شود و شاکله عراق را مورد نوسان قرار دهد. ضمن اینکه حرکت گروههای مختلف عراق به سمت ایجاد مخالفت گروهی، مذهبی و قومی در شرایط کنونی به زیان تمامیت عراق خواهد بود و حاصل جمع آن پیروزی برای این گروهها نخواهد بود.»

کاکایی گفت: «اگرچه عراق دستخوش مشکلات امنیتی است اما برون رفت از این بحران چندان هم مشکل نیست؛ اما در این بین نگاهها نیز به سمت دخالت های بیرونی جلب شده چراکه عراق صحنه کشمکش های سیاسی منافع بازیگرانی قرار دارد که هریک از نگاه خود به این وضعیت نگاه می کنند و این امر می تواند برای مجموع عراق نگران کننده باشد.»

وی ادامه داد: «به هر روی عراق کشوری نیست که این بحران شاکله آن را به مخاطره بیاندازد مگر آنکه استمرار این بحران باعث شود گروهها به سمت مطالبات و جداسازی سهم خود حرکت کنند که این امر عراق را دچار بحران می کند.»

وی افزود: «کلید حل این بحران در دست خود عراقی ها است که بستگی به نگرش مصلحت بینی و منفعت جمعی نگری در عراق دارد که البته اکنون تا حدودی تنزل یافته است.»