آیا مرده‌ای در این تابوت خوابیده است؟!

عبدالفتاح السیسی نامزد انتخابات ریاست جمهوری مصر و فرمانده سابق ارتش این کشور قول داده است که اگر او برنده انتخابات شود گروه اخوان المسلمین دیگر «وجود خارجی نخواهد داشت.»

این ادعای فرمانده سابق ارتش مصر در حالی مطرح شد که اخوان المسلمین با سابقه طولانی بحران های سخت تری را پشت سر گذاشته است اما این بحران ها منجر به حذف و محو آن نشده بود.

جنبش اخوان المسلمین در سال ۱۹۲۸ میلادی (۱۳۰۷ شمسی، ۱۳۴۷ قمری) در شهر اسماعیلیه مصر به رهبری حسن البنا بنیان نهاده شد و سپس فعالیت خود را به دیگر کشورهای عربی و اسلامی گسترش داد.

این نهضت به تأثیر از اندیشه های سید قطب اندیشمند اسلامی، محمد الغزالی مبلغ اسلامی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و محمد عبده در پاسخ به انحطاط داخلی مسلمانان و سلطه بیگانگان بر کشورهای اسلامی، به ویژه بر کشور مصر پدید آمد.

اخوان المسلمین جهت رسیدن به اهدافش در زمینه های مختلف فرهنگی، نظامی و سیاسی به مبارزه پرداخت، و در این رهگذر چند بار به دست حکومت ملک فاروق منحل شد و طی آن شمار زیادی از اعضای آن دستگیر و یا اعدام شدند. در طول تاریخ اخوان المسلمین چند بار طمع انحلال را چشیده است اما این انحلال ها اسمی بوده است نه رسمی.

آخرین دستور انحلال اخوان المسلمین پس از کودتای سال ۲۰۱۳ ارتش علیه دولت محمد مرسی و دستگیری تعداد زیادی از هواداران آن صادر شد.

پس از کودتای ارتش علیه دولت قانونی مصر،حزب التجمع که یک حزب چپ‌گرای مصری است، دادخواست انحلال اخوان المسلمین را به دادگاه برد و در تاریخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۳ دادگاه، اخوان‌المسلمین را ممنوع‌الفعالیت و تمامی اموال آن را مصادره کرد. دادگاه قاهره پس از جلسه اعلام کرد که فعالیت اخوان المسلمین از این پس غیرقانونی است و تمام اموال آن به نفع دولت ضبط می‌شود. در پی آن در سال ۲۰۱۴ دادگاهی در مصر برای محمد بدیع رهبر اخوان المسلمین و 682 نفر دیگر از اعضا و هواداران اخوان در مصر حکم اعدام صادر کرد.

در همین راستا، عبدالفتاح السیسی نامزد انتخابات ریاست جمهوری مصر تلاش دارد که میخ آخر بر تابوت اخوان المسلمین را بکوبد، هر چند شواهد و قرائن و همچنین تاریخ عملکرد اخوان المسلمین نشان می دهد که هنوز مرده ای در این تابوت نخوابیده است.

در همین حال صباح زنگنه، کارشناس مسائل خاورمیانه، در گفتگو با فرارو درباره سخنان السیسی می گوید: تشکیلاتی که دارای تاریخ حضور گسترده ای در کشورهای متعددی است طبعا با یک سخنرانی و یک تصمیم یک طرفه امکان حذف و محو شدن نخواهند داشت.

به گفته او اخوان المسلمین ممکن است در برش های مختلفی از تاریخ به خصوص این اواخر مرتکب اشتباهاتی شده باشد اما این اشتباهات را باید جامعه مصر بدون هیچ قضاوتی تشخیص دهند و از آن عدول کنند همانطور که پیش از این عدول کرده اند.

صباح زنگنه درباره اشتباهات اخوان المسلمین در دوره کوتاهی که قدرت را به واسطه حضور محمد مرسی به عنوان رییس جمهوری این کشور در اختیار داشت می گوید: پس از سرنگونی حکومت حسنی مبارک، اخوان ابتدا از در اختیار گرفتن سکان هدایت و رهبری جامعه مصر امتناع می کرد اما پس از آن که به رهبری رسید با انحصارگرایی در تلاش برای تسخیر سنگر به سنگر نهادهای قدرت در مصر از جمله ارتش و قوه قضاییه بود.

به گفته او این روحیه انحصارگرایی و عدم تعامل و از بین بردن پل های همکاری با همه جریان های صاحب وزن مصر بود که زمینه ساز ایجاد اجماع علیه این جنبش سیاسی و اسلامی شد و به نوعی اخوان المسلمین بزرگترین ضربه را از همین روحیه انحصارگرایی خود خورد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه معتقد است اما همین اشتباهات هم نمی تواند منجر به محو و حذف اخوان شود چرا که این جنبش دارای ریشه های اعتقادی و اصولی است و برخورد با آن به واسطه تصمیمات یک جانبه سیاسی امکان پذیر نیست.

این کارشناس مسائل خاورمیانه با بیان اینکه اخوان المسلمین در طول تاریخ فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است، می گوید: اخوان المسلمین زمانی در دوران جمال عبدالناصر توانست به دولت مردمی مصر نزدیک شود و باب تعامل و همکاری با عبدالناصر را باز کند اما بعد از مدتی هم با او و دولتش درگیر شد تعدای از اعضای اخوان دستگیر و حتی اعدام شدند. این شرایط در دوران انور سادات هم تکرار شد.

او می افزاید: در دوران مبارک اما اخوان از حضور علنی در صحنه سیاسی و اجتماعی محروم شد و در این دوران کوچکترین فعالیت آن توسط حکومت با شدیدترین برخوردی پاسخ داده می شد. این شرایط هم منجر به حذف و محو اخوان نشد.

به گفته زنگنه اخوان در دوران های مختلف فعالیت مخفی و زیرزمینی داشته است و این فعالیت هم همچنان ادامه پیدا می کند اما به معنای بازگشت زودهنگام و کوتاه مدت اخوان المسلمین به صحنه سیاسی نخواهد بود چرا که با توجه به تقابلی که اخوان با نظامیان و سایر نهادهای قدرت در مصر داشت تا مدتی مسیر بازگشت او به صحنه فعالیت رسمی مسدود است.