توافق ژنو به تعطیلات رفت

پس از آن که هفته گذشته آمریکا در اقدامی یک جانبه و غیرمنتظره، 19 فرد و شرکت ایرانی و خارجی را به لیست سیاه خود افزود، اتحادیه اروپا هم روز دوشنبه 25 آذر ماه در حالی که آخرین نشست شورای وزیران را در 2013 برگزار کرد، اعلام کرد که آن دسته از تحریم‌های اتحادیه اروپا که در برنامه اقدام مشترک آمده است بعد از اجرای تعهدات ایران و تایید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بر اساس توصیه کاترین اشتون، نماینده عالی اتحادیه اروپا تعلیق می‌شوند."

در حالی که هنوز افکار عمومی ایران این سوال را که "چرا آمریکا (بعد از توافق ژنو) ایران را تحریم کرد؟" پاسخ نگرفته‌اند، اتحادیه اروپا نیز ابهامات و سوالات جدیدی را نزد افکار عمومی ایران با انتشار بیانیه آخرین نشست وزیران خارجه که روز دوشنبه در بروکسل برگزار شد ایجاد کرد.

در این بیانیه به هیچ تاریخی حتی احتمالی برای اجرای توافق ژنو اشاره نشده است و علاوه بر این عنوان می‌کند که " شورا(ی وزیران) متعهد است گام های لازم را بلافاصله بعد از آن که آژانس بین المللی انرژی اتمی اجرای اقدامات مربوط به موضوع هسته‌ای از سوی ایران را تائید کرد و بر اساس توصیه‌های نماینده عالی (اشتون) تحریم های اتحادیه اروپا را که در طرح اقدام مشترک به آن اشاره شده، تعلیق کند."

نکته قابل توجه دیگر این است که اجرای تعهدات اروپایی ها به بعد از اجرای تعهدات ایران و پس از تایید آن از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی موکول شده است.

بر اساس توافق ژنو و تاکید مقامات کشورمان اجرای تعهدات هم زمان و متوازن طراحی شده است، نه آن که ایران ابتدا وارد اجرای تعهداتش شده و سپس آژانس آن ها را تایید کند و بعد از آن چنانچه همه تعهدات مو به مو اجرا و به همین شکل مورد تایید آژانس قرار گرفت که احتمال آن بعید است، آن وقت اتحادیه اروپا اقدام به برداشتن برخی تحریم ها کند!

هم چنین به نظر می آید اروپایی ها خواسته یا ناخواسته و برخلاف توافق ژنو برای ایران تعیین تکلیف کرده و ساز و کار اجرای توافق ژنو را تلویحا بیان کرده اند؛ آن جا که عنوان می کند اتحادیه اروپا وقتی تعهداتش در چارچوب برنامه اقدام مشترک را اجرا می کند و تحریم های مشخص شده را تعلیق می کند که ایران تعهداتش را اجرا و آژانس اجرای آن ها را تایید کرده باشد.

این مساله در حالی بیان می شود که مذاکرات کارشناسی برای رسیدن به درک مشترک از اجرای توافق نیمه کاره (در واکنش به تحریم های جدید آمریکا علیه ایران) متوقف شده است و با توجه به تحولات یکی دو هفته اخیر به نظر می آید دو طرف از توافق ژنو به واقع برداشت های متفاوت دارند که از بحث توجیه افکار عمومی فراتر است.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان در گفت وگو با واشنگتن پست می‌گوید: معتقدم که ما باید درباره آن چه می‌خواهیم انجام دهیم یا داشته باشیم، ارزیابی مجددی کنیم. همه باید این کار را انجام دهند، با این دیدگاه که این موانع باید برداشته شود تا بتوانیم پیش برویم و هرگونه تلاشی برای اختلال در آن (اجرای توافق) باید متوقف شود، زیرا نتیجه منفی خواهد داشت.

هم چنین برخی کارشناسان درباره بیانیه اتحادیه اروپا معتقدند، ادبیات این بیانیه بی شباهت به بیانیه کاخ سفید پس از توافق ژنو نیست و اروپایی ها هم توافق را از منظر خود دیده و به آن پرداخته اند.

پس از توافق ژنو گفته شد که برداشت متفاوت ایران و آمریکا از توافق برای توجیه افکار عمومی در هر یک از این کشورهاست؛ این مساله به ویژه درباره آن چه آمریکا به افکار عمومی خود از توافق ارایه کرد، به نحوی که این برداشت در شکل و محتوا با متن اصلی متفاوت بود، صدق می کرد. اما چیزی نگذشت که با افزایش تحریم های جدید از سوی آمریکا علیه ایران، موضوع اختلاف نظر میان ایران و آمریکا در زمینه توافق صورت دیگری به خود گرفت.

جمهوری اسلامی ایران در اولین واکنش به تحریم های جدید آمریکا علیه ایران مذاکرات کارشناسی را که برای رسیدن به درک مشترک از توافق و چگونگی اجرای آن در وین در جریان بود ترک کرد و چیزی نگذشت که این اقدام آمریکا با واکنش تند مقامات کشورمان از جمله وزیر خارجه مواجه شد.

بر اساس اطلاع خبرنگار ایسنا، مقامات ایران در مذاکرات هسته ای در ژنو درباره وضع تحریم ها علیه ایران از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا به این توافق رسیدند که نباید تحت هیچ شرایطی تحریم جدیدی علیه ایران تصویب شود یا این که تحریم های جدید تصویب شوند اما اجرای آن به تعویق افتد. اما به نظر می آید مذاکره کنندگان کشورمان به اهمیت و حساسیت افزایش تحریم ها در دوره شش ماهه واقف نبودند یا از این مساله غافل شدند یا این خواسته آمریکا در ازای امتیاز تصویب نکردن تحریم های جدید بوده است.

در همین راستا، محمد جواد ظریف در اظهاراتی ضمن "اشتباه" خواندن اقدام آمریکا در افزایش تحریم‌های جدید، موضوع خلاف توافق (ژنو) نبودن تحریم های جدید علیه ایران را تلویحا تایید می کند.

ظریف در گفت وگویی با اشاره به تحریم ایران از سوی وزارت دارایی آمریکا اظهار کرد که "وقتی صداهایی از داخل دولت (آمریکا) می‌شنوی که منطق مذاکرات را زیر سؤال می‌برد، این غیرقابل تحمل می‌شود، چه نقض مفاد طرح اقدام ژنو باشد و چه نباشد. اگر اظهاراتی شنیده شود که با هدف مذاکرات تضاد دارد و از داخل دولت به گوش برسد، این نتیجه بسیار معکوس خواهد داشت".

بیانیه چند پاراگرافی اتحادیه اروپا ابهامات و سوالات دیگری را نیز ایجاد کرده است. این بیانیه در بخشی ضمن استقبال از توافق ژنو، آن را نشانه‌ای مبنی بر تعهد تمامی طرف‌ها برای اعتمادسازی، کاهش تنش‌ها و ادامه تلاش‌های دیپلماتیک در جهت دستیابی به یک راه‌حل جامع برای برطرف کردن نگرانی‌های بزرگ درباره فعالیت‌های هسته‌یی ایران عنوان می کند.

اتحادیه اروپا در این بیانبه به راحتی هدف از توافق ژنو را به نفع سیاست ها و مواضع همیشگی اش درباره ایران قلب کرده است و حمایتش از توافق ژنو را صرفا به نگرانی هایش از برنامه هسته ای ایران منحصر کرده است، در حالی که در توافق به روشنی هدف از مذاکرات و توافق به دست آمده را " رسیدن به یک راه حل جامع مورد توافق و بلند مدت به نحوی که تضمین کند برنامه هسته‌یی ایران کاملاً صلح‌آمیز باقی خواهد ماند" عنوان می کند. راه حلی که "ایران را قادر می سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره‌گیری از انرژی هسته‌یی برای اهداف صلح آمیز بر اساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌یی و با رعایت تعهدات خود بر طبق معاهده از آن برخوردار شود. این راه حل جامع متضمن یک برنامه غنی‌سازی با تعریف مشترک و محدودیت‌های عملی و اقدامات شفاف‌ساز به منظور تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌یی است." از این رو مشخص نیست به چه دلیل وزیران خارجه اتحادیه اروپا در حالی که توافق ژنو را مورد تاکید قرار می دهند به روشنی سعی در نادیده گرفتن یک بخش از اهداف توافق و پررنگ کردن بخشی دیگر دارند؟

نکته دیگر در بیانیه اروپا، تعیین ساز و کار برای اجرای توافق ژنو به طور تلویحی است؛ آن جا که عنوان می‌کند اتحادیه اروپا وقتی تعهداتش در چارچوب برنامه اقدام مشترک را اجرا می کند و تحریم های مشخص شده را تعلیق می کند که ایران تعهداتش را اجرا و آژانس اجرای آن ها را تایید کرده باشد. در حالی که مذاکرات کارشناسی برای رسیدن به درک مشترک از اجرای توافق در وین نیمه کاره متوقف شد و دو طرف نتوانستند به نقطه مشترکی درباره چگونگی اجرای توافق دست پیدا کنند از این رو به نظر می آید اروپایی ها در این بخش پیش دستی کرده و از قبل ساز و کار اجرای توافق را اعلام کرده اند!

در هر حال اگر مقامات مذاکره کننده کشور این برداشت اروپا از اجرای تعهدات را مثل خلاف توافق نبودن افزایش تحریم ها مورد تایید قرار می دهند، بد نیست اگر مفهوم اقدامات "متوازن" و "گام به گام" توضیح داده شود.

کاترین اشتون روز دوشنبه هم چنین از ادامه مذاکرات کارشناسی میان ایران و 1+5 در آینده نزدیک خبر داد اما با توجه به تعطیلات سال نو میلادی قطعا این زمان زودتر از اواخر ژانویه نخواهد بود.

بدون شک اگر مذاکرات کارشناسی ایران و 1+5 با وجود فشردگی زیاد هفته گذشته انجام شده بود، دو طرف یک گام به سمت اجرای توافق حرکت کرده بودند و این امکان وجود داشت که بتوان زمانی را برای اجرای توافق قبل از پایان سال جاری میلادی تعیین کرد، اما اقدام آمریکا در اعمال تحریم ها و عدم تصمیم گیری وزیران خارجه اتحادیه اروپا درباره اجرای توافق در عمل مذاکرات و توافق ژنو را در خوشبینانه ترین نگاه به "تعطیلات" برد و در بدبینانه ترین نگاه اگر نگوییم به تعبیر وزیر خارجه کشورمان دچار مرگ زودرس شده است به کما فرو برد.