تیر به خودی ترکیه در سوریه

در حالی سوریه به دومین سال بحران خود نزدیک می شود که اخضر ابراهیمی نماینده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب برای حل بحران سوریه خواستار دخالت شورای امنیت سازمان ملل متحد شده و هشدار داده که با ادامه وضعیت فعلی، سوریه به سوی فروپاشی می رود.

این در حالی است که بسیاری تصور می کردند که این بحران خیلی سریع به سقوط حکومت اسد منجر شود و می توانند از این نمد کلاهی برای خود بدوزند. چنانچه ترکیه با این طمع خود را درگیر بحرانی کرد که فکر نمی کرد این قدر کشدار و عمیق باشد.  وقوع یک انفجار در برابر سفارتخانه آمریکا در آنکارا، این سوال را مطرح کرده است که آیا ترکیه که سالها از آرامش برخوردار بود رو به سمت ناآرامی می رود؟ آیا بحران سوریه در حال انتقال به ترکیه است؟ آیا این ها نشانه هایی از بازتاب سیاست های ترکیه در قبال بحران سوریه است؟

پرسش هایی از این دست را با فیروز دولت آبادی، سفیر سابق ایران در ترکیه و کارشناس مسائل منطقه مطرح کرده ایم که در زیر می خوانید:

 تحلیل شما از انفجار اخیر در آنکارا چیست؟ آیا ترکیه به سمت ناآرامی پیش می رود؟
بله. ببینید کشوری مثل ترکیه که بنیان سیاست خارجی خود را پس از روی کار آمدن دولت اردوغان بر بحران صفر با همسایگان گذاشت و این سیاست منجر به توسعه سریع اقتصادی در ترکیه و در نتیجه آرامش داخلی گسترده در محیط سیاسی اقتصادی شد وقتی مشی خود را تغییر می دهد و به سمت حمایت از جریان های تروریستی علیه یکی از  کشور همسایه می رود و در یک بحران نظامی و سیاسی درگیر می شود، خواه ناخواه محیط داخلی خود را با افراط گرایی درگیر می کند؛ به خصوص که ترکیه با توجه به بحران سوریه نقش گسترده ای برای خود در این زمینه تعریف کرده که شامل جذب، آموزش و تسلیح نیروهای افراطی از سراسر جهان و ارسال آنها به کشورهمسایه خود می باشد.

این مسئله مخالفت های شدیدی در داخل ترکیه به دنبال داشته است و این مخالفت ها بنیان های رفتار افراطی را فراهم می کند. خصوصا این که اصلی ترین مسئله برای جریان های افراطی در جهان اسلام، آمریکا است و هر جا که فضای باز بیابند از این فرصت استفاده می کند و در حال حاضر در ترکیه فضای مناسبی برای بروز این مسئله پیدا کرده اند و بدیهی است که محیط داخلی ترکیه درگیر این مسئله شود.

شما به سیاست خارجی ترکیه پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه بر مبنای «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» اشاره کردید شما معتقدید سیاست خارجی ترکیه در این سالها تغییر کرده است و ترکیه از مشکلات صفر با همسایگان دست برداشته است؟
بله می توان گفت سیاست ترکیه طی دو سال اخیر تغییرات اساسی کرده است. این تغییرات در سیاست ترکیه در قبال عراق و سوریه کاملا مشهود است. تغییرات در سیاست ترکیه در مورد ایران را نیز به صورت ضعیف تری می توان دید. علاوه بر این ها در مورد یونان و قبرس نیز این چنین وضعیتی وجود دارد و می توان تغییرات جدی مشاهده کرد. با این وجود به دلیل حساسیت های موضوعات در مورد عراق، سوریه و ایران تحولات در سیاست خارجی ترکیه در قبال یونان و قبرس چندان به چشم نمی آید. بنابراین باید نتیجه گیری کرد که چنین تغییری در سیاست خارجی ترکیه به وقوع پیوسته است.

دلیل این تغییر چیست؟
این تغییر به دلیل تغییر رویکرد سیاست خارجی ترکیه در مورد سوریه ایجاد شده است. وقتی اولین اعتراضات در سوریه حدود دو سال پیش به وقوع پیوست ترکیه فکر می کرد این اعتراضات تحولاتی خیلی سریع در سوریه رقم خواهد زد. در واقع تحلیل ترکیه این بود که این تحولات در ادامه موج بیداری اسلامی در کشورهای عربی است که به سوریه رسیده و با یک سرمایه گذاری اندک می تواند تحول ساختاری در این کشور ایجاد کند. ترکیه امیدوار بود که با تغییرات ساختاری در ترکیه و روی کار آمدن دولتی نزدیکتر موجبات توسعه سیاست خارجی خود به سمت خاورمیانه و شمال آفریقا را فراهم کند. این اشتباه استراتژیک موجب ورود ترکیه به جریان و بحرانی شده که تاکنون دوسال است ادامه داشته است.

رویکرد ترکیه در قبال سوریه چگونه در رابطه این کشور با عراق تاثیر گذاشته است که اینگونه این رابطه تیره شده است؟
به دنبال طولانی شدن بحران سوریه و شکلی گیری نوعی استقلال برای کردهای سوریه، مشکلات کردی برای ترکیه مجددا پررنگ شده است. ترکیه برای پوشش دادن به آن مشکلات مجبور شده است که با تغییراتی در سیاست خارجی خود نسبت به کردها، روابط خود با اقلیم کردستان عراق را بهبود ببخشد و رویکرد مثبتی نسبت به این دولت در پیش بگیرد. به این دلیل با دولت مرکزی عراق دچار بحران بزرگ شده است. مسئله پناه دادن به طارق الهاشمی، معاون رئیس جمهور عراق که در این کشور به اتهام فعالیت های تروریستی تحت تعقیب بود، بر این آتش افزود.

بنابراین به نظر شما سیاست ترکیه در قبال کردها تغییر کرده است؟
نه در این سیاست تغییر کلان و استراتژیکی ایجاد نشده است. بحران کردی در ترکیه بحران ساختاری است به این دلیل بیش از سی سال است که این بحران حل نشده است و باقی مانده است و به نظر نمی رسد که به این آسانی هم قابل حل باشد. تغییراتی که در سیاست خارجی بروز می کند و گاه باعث تغییر مشی در سیاست ترکیه می شود، پایدار نیستند. در این مورد هم به محض فروکش کردن بحران در سوریه یا خاتمه یا تغییر شکل بحران، سیاست های دولت ترکیه در مورد مسائل کردی مجددا تغییرات اساسی پیدا خواهد کرد. لذا بحران کردی ساختاری، تاریخی و قومی است و به آسانی قابل حل نیست.

بنابراین چرا ترکیه این رویکرد را در قبال دولت عراق در پیش گرفت؟
این رویکرد به دلیل گرایش ایدئولوژیک سیاست خارجی ترکیه است که در آن مذهب غلبه پیدا کرده است.  درواقع باید گفت که گرایش به فرقه گرایی با تاکید بر حمایت از اهل سنت و گرایش نو عثمانی گرایی در سیاست خارجی ترکیه دست به دست هم داد و آن سیاست خارجی با ثبات و بدون چالش با همسایگان در ترکیه را به سیاست خارجی چالشی تبدیل کرده است. پیامدهای این سیاست خارجی چالشی حتی به روابط ترکیه با روسیه نیز منتقل شده است و آن روابط را نیز دچار مشکلاتی کرده است. لذا این بحران در سیاست خارجی ترکیه بروز و ظهور کرده است و هرچه زمان طولانی تر شود مشکلات سیاست خارجی ترکیه بیشتر و بیشتر خواهد شد.

با توجه به این مشکلات آیا ممکن است دولت اردوغان از ادامه این سیاست صرفنظر کند و به سیاست سابق خود بازگردد و از چالشها با همسایگان بکاهد؟
نه فکر نمی کنم. این دولت درمسیری افتاده که راه بازگشتی برای آن نمی توان تصور کرد. به خصوص باید این مسئله را مورد توجه قرار داد که عوامل اطلاعاتی دولت ترکیه ترکیبی از تروریست های فعال در سوریه و جریانات سوری ضد حکومتی سوریه هستند که به طور دائم اطلاعات غلط به ترکیه می دهند و مسیر غلطی را برای این کشور ترسیم می کنند و ترکیه به طور ناخواسته هر روز بیشتر درگیر بحران سوریه می کنند. لذا بازگشت از این سیاست به نظر من امکان پذیر نیست و دولت ترکیه همانطور که در دوسال گذشته به مرور در این بحران درگیر شده است هر روز به امید این که در آینده خیلی نزدیک این مسئله حل شود بیشتر درگیر می شود و بهبودی دیده نمی شود تا وقتی که دولت در ترکیه تغییر کند و گرایش دیگری در این کشور بر سر کار بیاید.

با توجه به این که معتقدید ترکیه به این روند و مسیر ادامه خواهد داد آیا امکان دارد تنش ها در رابطه ترکیه با ایران هم افزایش یابد؟
به نظر من تنش ها در رابطه ایران و ترکیه از این حدی که در حال حاضر هست بیشتر نخواهد شد؛ زیرا دو طرف می دانند که شدت بخشیدن به بحران های کنونی مشکلات هر دو کشور را چندین برابر می کند. لذا هم برای ایران و هم برای ترکیه معقول نیست که به بحران های کنونی در منطقه شدت ببخشند. لذا عملا دو طرف در عین رقابت های خود در سوریه و عراق با واسطه با یکدیگر مواجه می شوند و تلاش می کنند که تنش ها در رابطه مستقیم آنها تاثیر جدی نگذارد. به نظر من در آینده نیز دو طرف همین حد را رعایت می کنند.