به نظر می رسد که ایران آماده است نگرانی های بین المللی بر سر راکتور اراک که می تواند در تولید مواد مورد نیاز برای ساخت بمب هسته ای کارایی داشته باشد را رفع کند. به این ترتیب امیدواری ها نسبت به مصالحه نهایی با قدرت های جهانی افزایش یافته است.اینکه چگونه به موضوع راکتور اراک پرداخته می شود، در زمره دیگر موضوعات دشواری است که در مذاکرات وین مورد توجه قرار می گیرد. مذاکراتی که هدف آن حل مجادله هسته ای ایران است که بیش از یک دهه از عمر آن می گذرد.
جیم والش، محقق موسسه تکنولوژی ماساچوست می گوید: بیش از یک راه برای حل موضوع راکتور اراک وجود دارد و باید تا حدودی خلاقیت و ابتکار عمل به خرج داد. به گفته او، در نهایت این موضوع قابل مدیریت است.
به گزارش رویترز، یکی از گزینه هایی که امکان می دهد ایران راکتور اراک را حفظ کند و در عین حال غرب نیز اطمینان یابد که از این راکتور برای اهداف نظامی استفاده نمی شود،این است که ظرفیت مگاواتی آن کاهش یافته و نحوه سوخت گیری اش تغییر کند.
گری سیمور، که تا سال گذشته تحلیلگر منع اشاعه در دولت باراک اوباما بوده است، می گوید: راه های مختلفی وجود دارد که از طریق آن می توان اطمینان حاصل کرد که راکتور اراک نمی تواند مقادیر عظیمی از پلوتونیوم تولید کند. وی در گفت و گو با رویترز، با اشاره به فعالیت های بیشتر ایران در غنی سازی اورانیوم گفت: به گمان من این برای ایرانیان آسان تر است که در زمینه یک راکتور تحقیقاتی مصالحه کنند تا غنی سازی اورانیوم.
قدرت های غربی نگرانند که ایران از راکتور اراک برای تولید پلوتونیوم استفاده کند که می تواند در کنار اورانیوم غنی شده با خلوص بالا یک انفجار هسته ای ایجاد کند.
تهران می گوید این راکتور آب سنگین 40 مگاواتی قرار است ایزوتوپ هایی تولید کند که در ساخت دارو کارایی دارند. همچنین جمهوری اسلامی بر صلح آمیز بودن اهداف هسته ای خود تاکید دارد.
اینگونه به نظر می رسد که مواضع ایران و غرب فرسنگ ها دور از هم است. تهران با تعطیلی هر گونه تاسیسات هسته ای شامل اراک مخالف است. در مقابل آمریکا می گوید راکتور اراک نمی تواند بخشی از برنامه هسته ای صلح آمیز ایران باشد.
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران می گوید تهران آمده است تغییراتی در طراحی راکتور اراک ایجاد کند اما در عین حال خاطرنشان می کند که باور ندارد نگرانی های غرب در مورد راکتور اراک واقعی باشد و غرب اینگونه عمل می کند تا فشار سیاسی را بر ایران افزایش دهد. به گفته علی اکبر صالحی؛ ایران می تواند برخی تغییرات طراحی را در راکتور اراک ایجاد کند تا پلوتونیوم کمتری تولید شود.
استقبال واشنگتن از رویکرد تهرانیک مقام دولت آمریکا می گوید که واشینگتن از اینکه صالحی چنین اظهاراتی را مطرح کرده و راه را برای مذاکره در مورد راکتور اراک باز گذاشته استقبال می کند. به گفته این مقام آگاه، راه درازی در مذاکرات در این زمینه پیش رو است اما باید ایده ها را مطرح کرد و در مورد آنها به نتیجه رسید.
البته صالحی اعلام نکرده است که چه نوع تغییراتی در نظر دارد و سیمور می گوید که مشخص نیست آیا تهران می خواهد تغییرات جدی در مورد هسته راکتور ایجاد کند یا خیر.
بنا بر ادعای سیمور، تصور بر این است که ایرانیان می خواهند تغییرات آرایشی در راکتور اراک ایجاد کنند که به آنها اجاده دهد راکتور را با قدرت بیشتری به کار بیاندازند و پلوتونیوم بیشتری تولید کنند. اما غرب خواستار تغییرات گسترده و بنیادین در این راکتور است که به آسانی قابل بازگشت نباشد.
موسسه علوم و امنیت بین الممل می گوید: در صورتی که راکتور اراک فعالیت حداکثری داشته باشد ، می تواند سالیانه 9 کیلوگرم پلوتونیوم تولید کند که برای تولید دو بمب هسته ای کافی است. کارشناسان می گویند هر گونه توافق درازمدت با ایران باید شامل کاهش این حجم باشد.
سیمور می افزاید: تنها موضوع مهم این است که تغییر کاربری راکتور اراک شامل کاهش قدرت آن باشد که به کاهش میزان تولید پلوتونیوم تولیدی منجر می شود. مارک هیبس، کارشناس هسته ای از موسسه کارنگی نیز می گوید در صورتی که برای سوخت رسانی به راکتور اراک از اورانیوم غنی شده با خلوص پایین استفاده شود، اقدامی مانند سم زدایی انجام شده است.
والش می گوید یکی دیگر از راه های حل مساله راکتور اراک این است که ضایعات سوخت آن به کشور دیگری مانند روسیه منتقل شود تا اطمینان یابیم ایران از ضایعات سوخت برای استخراج پلوتونیوم استفاده نمی کند.
اما در صورتی که اراک با طراحی کنونی خود فعال باشد، نه تنها فشار لابی اسرائیل بر آمریکا بیشتر می شود ، بلکه کنگره نیز بار دیگر پروژه تحریم ها را کلید می زند.
گرگوری جونز، کارشناس هسته ای آمریکا در مرکز مطالعات سیاست منع اشاعه می گوید آمریکا باید اصرار کند که راکتور اراک هیچگاه کامل نشود و تجهیزات اضافی آن نیز منهدم شوند. در غیر این صورت آمریکا گزینه تولید پلوتونیوم برای ساخت بمب هسته ای را به ایران پیشکش می کند.