یک بیمار سرطانی از تشخیص تا درمان و برای ادامه زندگی خود با این
بیماری، متحمل چه میزان هزینه‌های مادی و معنوی می‌شود؟ پاسخ به این سوال
از سوی یک بیمار مبتلا به سرطان درد مضاعفی برای اوست. بررسی‌های «شرق» از
هزینه‌های درمان سرطان در ایران نشان می‌دهد که یک بیمار مبتلا به سرطان
ماهانه سه‌میلیون‌تومان باید صرف درمان خود کند؛ هزینه سرسام‌آوری که در
برخی از سرطان‌ها همچون سرطان سینه، مغز و اعصاب محیطی و ریه به مراتب
بالاتر است.
افزایش هزینه‌های درمانی طی چند سال اخیر به جایی رسیده است که
هم‌اکنون 14درصد از بیماران مراجعه‌کننده به مراکز درمانی با یک‌بار
مراجعه به زیر خط فقر سقوط می‌کنند اما این هزینه‌ها برای بیماران سرطانی
به مراتب بحرانی‌تر است. بر اساس برآورد «شرق» از سوی بیماران مبتلا به
سرطان، مراکز درمانی، پژوهش‌های دانشگاهی و نظرات متخصصان درمان سرطان،
اقتصاد درمان و دارو، درمان سرطان خون ماهانه دو‌میلیون‌و690هزارتومان،
سرطان سینه ماهانه سه‌میلیون‌و870هزارتومان، سرطان مغز و اعصاب محیطی
ماهانه سه‌میلیون‌و250هزارتومان، سرطان اندام تناسلی زنان ماهانه
دو‌میلیون‌و630هزارتومان، سرطان گوارش ماهانه دو‌میلیون‌و830هزارتومان،
سرطان ریه ماهانه سه‌میلیون‌و690هزارتومان، سرطان اندام‌های تناسلی مردان
ماهانه یک‌میلیون‌و700هزارتومان و سرطان پروستات ماهانه سه‌میلیون‌تومان
به‌طور متوسط هزینه‌بردار است و این ارقام جمع هزینه‌های مستقیم درمانی و
هزینه‌های مستقیم غیردرمانی است.
این هزینه‌های سرسام‌آور درمان سرطان در
ایران در شرایطی است که سازمان‌های بیمه‌گر حمایت کمی از این بیماران
می‌کنند و آمار‌ها نشان می‌دهد، بیش از 70درصد هزینه‌های درمانی از جیب
مردم پرداخت می‌شود. رنج مضاعف هزینه‌های درمان سرطان در کنار درد‌های این
بیماری همچنین، زمینه تحمیل فشار‌های اقتصادی و اجتماعی زیادی نیز به
همراهان و خانواده‌های این بیماران ایجاد می‌کند. به‌طوری‌که بررسی‌ها نشان
می‌دهد، خانواده‌های درگیر با این بیماری علاوه بر هزینه‌های سنگین مالی،
با فشار‌ها و مشکلاتی همچون کاهش بازدهی و بهره‌وری، از دست‌دادن یا تغییر
شغل به سمت مشاغل کم‌درآمد‌تر، از دست‌دادن فرصت‌های ارتقا و پیشرفت، از
دست‌دادن حقوق و درآمد به دلیل مرگ زودرس، اتلاف زمان کار و خانه‌داری توسط
اعضای خانواده و دوستان، کاهش پتانسیل افراد داوطلب یا مراقبان در جامعه،
درد و رنج داغ‌دیدگی و نقایص روانی- اجتماعی مواجه هستند.
روش محاسبه هزینه‌های درمان سرطان
روش محاسبه این هزینه‌ها بر اساس گزارش «شرق»، به این شکل بود که در ابتدا
هشت سرطان شایع در ایران یعنی خون، سینه، مغز و اعصاب محیطی، اندام تناسلی
زنان، گوارش، ریه، اندام‌های تناسلی مردان و پروستات انتخاب شد. در ادامه
از بیماران مبتلا به این بیماری متوسط هزینه‌های مستقیم درمانی (میانگین
هزینه دارو، میانگین هزینه پاراکلینیک، میانگین هزینه ویزیت، میانگین هزینه
سرپایی، میانگین هزینه بستری، میانگین هزینه رعایت رژیم غذایی خاص) و
مستقیم غیردرمانی (میانگین تغییر شیوه زندگی، میانگین هزینه زمان‌های
انتظار، میانگین هزینه سفر، جمع هزینه‌های درمان، جمع هزینه‌های غیردرمانی)
دریافت شد. پس از آن هزینه‌های اعلام‌شده از سوی بیماران با سه پژوهش
دانشگاهی در دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1391، مرکز سرطان بیمارستان
امام‌خمینی تهران در سال 1391 و دانشگاه علوم پزشکی زنجان در سال 1390 که
به بررسی هزینه‌های بیماران سرطانی پرداخته بودند، مطابقت داده شد و در
پایان هزینه‌های جمع‌آوری‌شده در این هشت مورد سرطان برای سه متخصص درمان
سرطان، اقتصاد سلامت و اقتصاد دارویی ارسال شد.
وضعیت کلی سرطان در ایران
در ایران سرطان بعد از بیماری‌های قلبی و عروقی و سوانح و حوادث سومین
عامل مرگ و میر است. سالانه بیش از 30 تا 40هزارنفر در اثر سرطان جان خود
را از دست می‌دهند. تخمین زده می‌شود که هر سال در کشور بیش از 70هزار
مورد جدید سرطان اتفاق می‌افتد و از طرفی با افزایش امید به زندگی و افزایش
درصد سالمندی در جمعیت کشور انتظار می‌رود موارد بروز سرطان در یک دهه
آینده به‌شدت افزایش یابد. به‌طوری‌که شیوع بالای سرطان در ایران و کاهش سن
ابتلا به این بیماری سخت و پرهزینه باعث شده که برخی متخصصان سرطان‌شناسی
از اصطلاح «سونامی سرطان» برای نشان‌دادن شدت خسارت‌های انسانی و مالی این
بیماری در کشور استفاده کنند.
هزینه‌های درمان سرطان چگونه محاسبه می‌شود
هزینه‌های مرتبط با درمان سرطان به طرق مختلفی طبقه‌بندی می‌شود.
شناخته‌ترین دسته این هزینه‌ها، هزینه‌های مستقیم سرطان است. این هزینه‌ها
مستقیما در رابطه با ارایه خدمات پزشکی برای بیماران ایجاد می‌شود. این
هزینه‌ها شامل هزینه‌هایی است که به وسیله مراکز خدمات درمانی، پرسنل
پزشکی، خدمات پزشکی، مراقبت‌های جایگزین و مکمل و هرگونه داروهای مصرفی
ایجاد می‌شوند. دومین دسته هزینه‌های مستقیم غیردرمانی است. این هزینه‌ها
در ارتباط با خدمات متنوعی است که بیمار دریافت می‌کند، اما ماهیتا
به‌عنوان هزینه‌های غیرپزشکی در نظر گرفته می‌شوند. تمرکز مراکز تخصصی
درمان سرطان در شهر‌های بزرگ، به این معنی است که بیماران مناطق روستایی و
محیطی دور از مرکز مجبورند که محل زندگی خود را تغییر دهند یا حداقل
مسافت‌های طولانی را مسافرت می‌کنند تا بتوانند مراقبت‌های لازم را دریافت
کنند. بنابراین هزینه‌های پرداخت از جیب مانند هزینه مسافرت، هزینه تهیه
محلی برای اسکان، خوراک و سایر هزینه‌ها می‌تواند برای بیماران و
خانواده‌های آنان مشکل‌ساز باشد.
53درصد بیماران برای درمان بیماری، پول قرض می‌گیرند
خانوار‌ها برای پرداخت هزینه‌های سنگین مستقیم از جیب به‌طور معمول یا از
پس‌انداز استفاده می‌کنند، دارایی‌هایشان را می‌فروشند یا از خانواده و
دوستان قرض می‌گیرند. در همین رابطه بر اساس یک پژوهش صورت‌گرفته در
بیمارستان امام‌خمینی تهران، 53درصد از بیماران تحت درمان سرطان در این
بیمارستان، برای پرداخت هزینه‌های درمانی خود اقدام به قرض پول از دوستان و
آشنایان خود می‌کنند. بر اساس این بررسی، بیماران به‌طور متوسط
دو‌میلیون‌و500هزارتومان از فامیل و آشنایان، بانک‌ها، سازمان‌های خیریه
یا ترکیبی از آنها قرض گرفته بودند و ارقام آن حداقل 500هزارتومان و
حداکثر هشت‌میلیون‌و500هزارتومان بوده است.
از سوی دیگر توزیع هزینه‌های
مستقیم درمانی پرداخت‌شده از جیب برحسب محل سکونت و وضعیت دریافت قرض نشان
می‌دهد، تهرانی‌ها بیشتر از بیماران ساکن در سایر شهرستان‌های کشور برای
پرداخت هزینه‌های درمانی خود پول قرض می‌گیرند. به‌طوری‌که به‌طور متوسط
بیماران و مراجعه‌کنندگان تهرانی در بیمارستان امام‌خمینی تهران به‌طور
متوسط سه‌میلیون‌و500هزارتومان و بیماران شهرستانی
دو‌میلیون‌و300هزارتومان پول قرض گرفته‌اند. در همین رابطه بررسی‌ها نشان
می‌دهد، میانگین ماهانه هزینه‌های مستقیم غیردرمانی تهرانی‌ها و
شهرستانی‌های قرض‌گرفته به ترتیب 176هزارتومان و 455هزارتومان بوده است.
پای درددل بیماران سرطانی و همراهان آنان
آقای میرمجلسی همسر یکی از مبتلایان به سرطان سینه درباره هزینه‌های
درمانی این بیماری می‌گوید: دو سال است که همسرم مبتلا به سرطان سینه شده.
خیلی دیر متوجه شدیم و در اوایل بیماری علاوه بر شوک بالای بیماری با
هزینه‌های بالای بیماری مواجه شدیم. در یک چشم به هم زدن 15میلیون طی
سه‌ماه برای همسرم خرج کردیم.
15میلیون قرار بود برای هزینه‌های عروسی
پسرم خرج شود اما بچه‌ها به ماه‌عسلی در مشهد کفایت کردند. در ادامه
پرتودرمانی و خرج جراحی زیاد بود و بیمه خاصی نداشتیم. شغل من مکانیک است و
بیمه ندارم. رفتم خودم را بیمه کردم و بخشی از هزینه‌ها را بیمه داد که
خیلی ناچیز بود. اول امسال هزینه‌ها به‌قدری بالا رفت که مجبور شدیم خانه
خود را در محله خواجه‌عبدالله تهران بفروشیم و خانه‌ای کوچک‌تر و ارزان‌تر
در مجیدیه تهران بخریم. او می‌گوید: الان من و دخترم دچار ازکارافتادگی
شده‌ایم و عملا هفته‌ای سه‌روز کار می‌کنم. دخترم کارمند بانک پاسارگاد بود
و مرخصی یک‌ساله گرفته است تا بتواند از مادرش پرستاری کند. با این حال
ازکارافتادگی ما و هزینه‌ها همگی فدای سر همسرم اما بعد از دوسال هنوز
معلوم نیست که به‌طور کلی درمان می‌شود یا نه.
طلاهای همسرم را فروختیم، پول یک ماه شد
ایمان 46ساله مبتلا به سرطان پروستات شده است. او اهل بوشهر است و
به‌همراه برادر همسرش ماهی دوبار به تهران و بیمارستان امام خمینی می‌آید،
تا درمان شود. ایمان در تهران کسی را ندارد و زمانی که او در بیمارستان
بستری است، همسر و برادر همسرش در پارک‌های تهران چادر می‌زنند و شب را در
چادر‌های مسافرتی می‌خوابند. ایمان در بوشهر راننده تاکسی بوده است و هزینه
سفر به تهران و هزینه‌های دارو و هزینه‌های بستری برای او بسیار بالاست.
او درباره چگونگی تامین هزینه‌های درمانی خود می‌گوید: در اولین قدم طلاهای
همسرم را فروختیم، سه‌ونیم‌میلیونی شد و پول یک ماهمان شد، بیمه فقط
20درصد هزینه‌های ما را داد. بخش زیادی از هزینه‌های درمانی من را
پسرخاله‌ام در شیراز تامین کرد. وضع اقتصادی‌اش خوب است و پارسال قبل از
عید 30میلیون‌تومان به من پول داد.