روحانی و اوباما با گفتگوی تلفنی خود سد سی ساله ای را شکستند. این سد و مرزی که در طول این سال ها به دلایل مختلفی غباری پاک نشدنی به خود گرفته بود با انتخاب حسن روحانی رنگ دیگری گرفته است. در این گفت وگوی تلفنی، دو طرف بر اراده سیاسی برای حل سریع مساله هسته ای تاکید کرده و زمینه را برای حل موضوعات دیگر و همکاری در مسائل منطقه ای مورد توجه قرار دادند.
باراک اوباما تصریح کرد: "ما متوجه همه چالش های پیش رو هستیم. این واقعیت که این نخستین ارتباط میان یک رئیس جمهور آمریکا و ایران از سال ۱۹۷۹ بود، خود نشانگر بی اعتمادی عمیق میان کشورهای ماست اما در عین حال نمایانگر چشم اندازی برای پشت سر گذاشتن آن تاریخ دشوار است. بر این باورم که پایه ای برای یک راه حل وجود دارد." یکی ازمشکلاتی که همواره در سال های اخیر میان دو کشور مانع بوده و سبب تصویب تحریم های اقتصادی شدیدی علیه ایران شده مساله هسته ای ایران است که حسن روحانی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل به آن اشاره کرد و با پیشنهاد خود در خصوص خلع سلاح هسته ای جهان به نوعی تاکید کرد که برنامه هسته ای ایران اهداف تسلیحاتی ندارد.
در خصوص گفتگوی تلفنی دو رئیس جمهور ، دلایل گردش در سیاست حارجی تهران – واشنگتن و اعتراض های انجام گرفته به برخی عملکردهای روحانی در این سفر با دکتر هرمیداس باوند، تحلیلگر مسائل بین المللی و سیاست خارجی به گفتگو نشستیم:
آنچه که در رابطه ایران و امریکا در حال رخ دادن است را ناشی از تغییر سیاست خارجی ایران می دانید و یا امریکا را در این میدان پیشقدم تصور می کنید؟
هراکلیتوس می گوید در یک رودخانه دو بار نمی توان شنا کرد و همه چیز در حال تغییر و تغیر است. در روابط ایران و امریکا نیز مناسبات قطع نشده بود اما روابط دیپلماتیک سه دهه است که قطع شده و مشکلات فراوانی در پی داشته است. در این مرحله پایانی مشکلات بیشتر مربوط به مسائل هسته ای ایران بوده و با توجه به تحقیقاتی که توسط شورای امنیت صورت گرفت در نهایت سبب ساز تصویب تحریم های مضاعفی توسط امریکا و اتحادیه اروپا شد که آثار و تبعات خاص خود را بر جامعه ایران داشته است. اگر از زاویه دوربین ایران به مساله نگاه کنیم عوامل متعددی زمینه ساز تغییر رویه پیشین بوده است:
1. سیاست استراتژی 8 سال پیش ایران که استراتژی تهاجمی، مقاومت، تهدیدزدایی و نگاه به شرق( یعنی نزدیک شدن به روسیه و چین و تا اندازه ای هند) بوده و این سیاست پس از 8 سال منجر به نافرجامی هایی شد که پیامد آن تصویب 4 قطعنامه تحریم شورای امنیت و تحریم های یکجانبه امریکا که فشار مضاعف و سنگین اقتصادی آن بر جامعه ایران تحمیل کرد،بود. بنابراین یکی از عواملی که سبب تغییر وضعیت موجود شد نافرجامی سیاست تهاجمی و مقاومتی دوره گذشته بود
2. سوء مدیریت در داخل ایران که سبب ایجاد نابسامانی و آسیب های مالی و تورم در کشور و همچنین آسیب های اجتماعی از جمله بیکاری، افزایش خشونت و فحشا و فرار مغزها شد. بنابراین مشکلات داخلی از سوی دیگر فضایی را به وجود آورد که اگر تصمیم های عاجلی اتخاذ نمی شد پیامدهای بسیارنگران کننده ای برای جامعه و کشور ایران در پی داشت. این عوامل سبب شد در انتخاباتی که انجام گرفت با اینکه در ابتدا در میان مردم تمایلی برای مشارکت وجود نداشت اما اعلام ایجاد فضای نسبتا باز و مهندسی نشده سبب شد تا روزهای آخر گرایشی صورت گیرد و اکثریت مردم ایران در میان چند کاندیدای مطرح شده به نظرات و وعده های روحانی که ناظر بر سیاست خارجی، تنش زادیی و گفتگوی سازنده با اراده و قصد و نیت قاطع برای حل مسائل و مشکلات و به ویژه مساله هسته ای و تحریم ها بود، رای دهند.
3. تحولات منطقه ای و جهانی هم اقتضا می کرد که امریکایی ها تجدیدنظری در خصوص سیاست خود در قبال ایران صورت دهند. برآیند این مسائل با شعار گفتگوی سازنده و اراده قاطع سبب شد تا دو طرف به سمت بهبود روابط حرکت کنند. از سوی دیگر فرایند انتخابات روحانی و اعلام نظریه جدید از سوی حسن روحانی با استقبال از سوی طرف مقابل مواجه شد و در نتیجه اولین تجلی این مساله در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل پدیدار گردید.
ارزیابی شما از سخنرانی حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد چیست و با دوره های پیشین چه تفاوت هایی داشته است؟در این مجمع سران هر کشور نقطه نظرات خود را در خصوص مسائل منطقه ای و جهانی اعلام کردند که در این مورد حسن روحانی پیرامون سه محور سخنرانی خود را طرح کرد: در خصوص تکنولوژی هسته ای که باید حقوق گریز ناپذیر ایران پذیرفته شود، مذاکرات در چارچوبی پذیرفته شده و ضرب الاجل زمانی حدود 6 ماه در نظر گرفته شود و برای هر دوره به جای شکست مذاکرات از بی نتیجه بودن آن سخن به میان آید و درخصوص کاهش تحریم های اقتصادی هم صحبت شد، پیشنهاد دیگر هم این بود که منع استفاده از سلاح های کشتار جمعی در منطقه برقرار شود، در خصوص سوریه نیز باید راه حل دیپلماتیک پیگری شود و سوریه هم که به کنوانسیون منع توسعه و ذخیره سلاح شمیایی ملحق شده و این مساله نکته مثبتی برای حل مشکل سوریه تلقی می شود. موضوع دیگر هم در خصوص افزایش شبکه ترورسیسم بین المللی که بیشتر منظور سلفی گری و القاعده بود که کل منطقه را مختل کرده است و اظهارنظرهای کلی نیز برای حل مساله فلسطین مطرح شد.
البته انتظار این بود که اظهارات آقای حسن روحانی با نکات شفاف تری مطرح شود و به نکات اصلی توجه شود. اما در هر حال موضعی بود که در شورای امنیت عرضه شد و شایعاتی شده بود که به موازات آن در حاشیه ملاقات هایی صورت می گیرد و در خصوص احتمال مذاکره اوباما با روحانی نیز صحبت هایی مطرح شده بود. ظاهرا در ضیافتی که دبیرکل سازمان ملل داده بود و انتظار می رفت در آن ملاقات هایی صورت گیرد ، اما روحانی به دلایلی در آن شرکت نکرد که شاید این روند انتظارات برخی که از این سفر تصوراتی داشتند را برآورده نساخت و حتی این نگرانی را به وجود آورد که مذاکرات آنطور که باید پیش نخواهد رفت.
اما در مذاکراتی که میان ظریف و اعضای 1+5 انجام گرفت گفته شد که فضای مثبت و گرمی در این مذاکرات شکل گرفته که با دوره های پیشین متفاوت بوده و در خصوص مذاکراتی که بناست در 16 و 17 اکتبر در ژنو انجام شود نیز صحبت شده است. در همین مذاکرات گفتگوی دو جانبه ای میان ظریف و جان کری صورت گرفت و تا حدودی عدم حضور روحانی در ضیافت را جبران کرد به ویژه آنکه جان کری نیز این گفتگو را با دید مساعد تعبیر کرد و پیامد آن گفتگوی تلفنی میان روحانی و اوباما بود که تا اندازه ای خلا پیش آمده را جبران کرد. می توان گفت روحانی در آغاز خوش درخشید و باید دید فرایند عملی آن چه خواهد بود. درقول حکیمی و خردمند و باید دید در فعل چه خواهد بودن.
به نظر می رسد که برای رسیدن به یک نقطه مشترک دو طرف باید کمی مواضع پیشین خود را تعدیل کنند. کاترین اشتون هم اعلام کرد که ما بسته ای را در آلماتی پیشنهاد کردیم و منتظر پاسخ هستیم و اگر ایران بتواند مشکلات را برطرف کند استقبال می شود. بنابراین خیزشی که آغاز شده از سوی مقامات مسئول امریکا یعنی قوه مجریه و وزیر خارجه امریکا مثبت بوده و اعلام کردند که انتظار می رود موضع گیری ها و گفتار پدیدار شده منتهی به تفاهم های عملی شود. باید منتظر بود که تا چه اندازه این ارزیابی های مثبت نتیجه قابل قبولی در برخواهد داشت و یا روزبروز و در دیدارهای آتی کمرنگ تر خواهد شد.
در گذشته دائما صحبت از وجود پیش شرط ها میان دو طرف در مذاکره بود، اما دیگر کمتر سخن از آن به میان می آید، آیا به نظر شما با توجه به سیگنال های جدید رویکرد خاصی در ایران و امریکا نسبت به برقراری ارتباط میان دو کشور نقش بسته است؟حسن روحانی از مدت ها پیش اعلام کرده بودند که مذاکرات سازنده باید بدون پیش شرط باشد. اصلی در سیاست وجود دارد با عنوان تفکیک امور که در نهایت آن بسیاری از مسائل با هم مرتبط است . در این راستا برای پیشبرد مساله خاصی که مطرح است باید تنها در رابطه با آن و پیرامون موضوع خاص صحبت شود. بنابراین زمانی که صحبت از تفاهمی در صورت مساله ای می شود فضا باز شده و بر عرصه مشکلات دیگری که میان دو طرف وجود دارد تاثیر می گذارد. کشور ایران می تواند حتی در این عرصه ها گام هایی بردارد از جمله آزاد کردن زندانی های سیاسی و بازتر کردن فضای حقوق بشری. اینگونه اقدامات برای پیشرفت مذاکرات بسیار موثر بوده و در نتیجه با این روند فضای شرط گذاری هم کمرنگ خواهد شد.
سخنان و عملکرد حسن روحانی در امریکا هم بازخوردهای مثبت و هم واکنش های منفی به دنبال داشته است . شما تا چه اندازه با این تعبیر که رئیس جمهور به منظور برخی ملاحظات داخلی لحن سخنان خود را تغییر داده بود، موافق هستید؟
زمانی که مسائل حیاتی یک کشور پیش می آید درک عمومی بر آن است که باید مشکلات حل شود. برخی در داخل ممکن است شعارهای تکراری گذشته را بارها تکرار کنند به دلیل آنکه جایگاه خود را متزلزل می بینند و درنتیجه برای بقای منافع خود باید شعارهای گذشته را تکرار کنند. اما زمان و فضا تغییر کرده و دیگر آن شعارها رنگی ندارد و تنها مصرف داخلی دارد. بنابراین آنچه که گفته می شود کاربردی ندارد و افرادی که اصولگرا و افراطی هستند سعی می کنند هر اقدامی که طرف مقابل انجام می دهد را تخطئه کنند تا موضوعیت جناحی خود را حفظ کنند. در حال حاضر این گروه ها با توجه به شکل گیری فضای کنونی از آن می ترسند که موقعیت آنها به خطر بیفتد. بنابراین نباید این اظهارنظرها را جدی گرفت و توجه کرد. روحانی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران روند خوب و قابل قبولی را در پیش گرفته و تعدادی معترض نباید بر رویکرد اصلی و نهایی او تاثیرگذار باشند، همانطور که انتظارمی رود طرف مقابل هم این حسن نیت را درک کرد.