افسانه سانسور؛ از آباژور تا گرگ

فرارو- سجاد زند؛ آخرین سفید کاری صداوسیما، که نصیب گرگ افسانه‌ای باشگاه رم شده جنجالی به پا کرده است که هنوز با وجود گذشت چند روز همچنان ترکش‌های آن به هدف یعنی رسانه ملی اصابت می‌کند. قاعدتا همه می‌دانند نیت مسئولان پخش تلویزیون خیر بوده است، اما کمتر کسی آن نیت خیر را درک می‌کند. صداوسیما پس از این جنجال به ماجرا واکنشی نشان نداده و سیاست سکوت در پیش گرفته است.

 

 

به گزارش فرارو، حماسه‌سازی صداوسیما با سانسور عجیب و بحث برانگیز گرگ افسانه‌ای آرم باشگاه فوتبال رم ایتالیا، دقیقا در شرایطی رخ می‌دهد که در استان خوزستان عده‌ای معتقدند که یکی از برنامه تلویزیونی "توهین آمیز" بوده است.

آن‌ها به پخش برنامه‌ای از یکی از شبکه‌های صدا و سیما اعتراض دارند که در آن عروسک‌هایی با لباس محلی شهروندان مناطق مختلف بر روی نقشه ایران نصب می‌شود، تصاویر منتشر شده نشان می‌دهد که عروسک نصب شده بر روی منطقه خوزستان، لباس عربی به تن ندارد و معترضان می‌گویند با توجه به جمعیت بالای عرب‌های محلی، این عروسک باید لباس محلی عرب‌های خوزستان را به تن می‌داشت.

معترضان می‌گویند صداوسیما باید در این باره عذرخواهی کند. تاکنون تعدادی از معترضان در خوزسستان دستگیر شده‌اند، اما "رسانه ملی" تاکنون واکنشی به این موضوع نشان نداده است.

در این گیرودار دو شب پیش تلویزیون باز هم بخشی از یک برنامه را سانسور کرد. عادل فردوسی پور که مهمان برنامه دورهمی بود سخنانی درباره حضور زنان و خانواده‌ها در ورزشگاه‌ها مطرح کرد که مذاق مسئولان رسانه ملی خوش نیامد و آن‌ها به این نتیجه رسیدند که باید سخنان مجری و برنامه ساز محبوب خود را سفیدشویی کنند.

به این ترتیب در نسخه پخش شده دورهمی از تلویزیون این سخنان فردوسی پور پاک شده بود تا افکار مخاطبان را کدر نکند. ظاهرا مجری برنامه ۹۰ گفته بود: «فضای استادیوم را هم می‌توان با حضور خانواده‌ها مثل همان سالن‌های سینما و همین استودیوی دورهمی کرد، ببینید چه خوب است و مطمئن باشید هیچ مشکلی پیش نمی‌آید.»

همچنین در این روز‌ها عده‌ای انتقاد می‌کنند که چرا صداوسیما ازدواج دختران کم سن و سال را در سریال پایتخت۵ تبلیغ کرده است، منتقدان از طرف دیگر می‌گویند چرا رقص بازیگران این سریال را در قسمت سوم در بازپخش آن سانسور کرده است.

فضای به وجود آمده علیه صداوسیما در دو هفته اخیر بیش از هر چیز نشان دهنده وجود یک سردرگمی در حوزه سانسور در سازمان صداوسیماست. دقیقا مشخص نیست صداوسیما چه چیز‌هایی را سانسور می‌کند و چه چیز‌های را سانسور نمی‌کند.

در حالیکه پستان‌های گرگ افسانه‌ای در آرم باشگاه رم شطرنجی می‌شود، تصاویر شیر دادن یک گرگ و یا هر حیوان دیگری به توله‌هایش در برنامه‌های حیات وحش پخش می‌شود و یا تصویر پستان‌های یک گاو سانسور نمی‌شود. یک روز تصاویر خوشحالی زنان در ورزشگاه‌های را سانسور می‌کند و روز دیگر در تغییر رویه‌ای آشکار تصاویر مشابه آن پخش می‌شود.

سانسور‌های سیاسی و ماجرا‌های تلگرامی
شاید رویکرد صداوسیما در مسائل سیاسی در این باره روشن‌تر باشد. سالهاست که روشن است رسانه ملی در ایران به طور آشکار به سمت اصولگرایان تمایل دارد. همین مسئله موجب شده است که از حضور چهر‌های اصلاح طلب در تلویزیون اثری دیده نمی‌شود مگر اینکه چاره‌ای نباشد و یا آنکه اصلاح طلبان در سوژه‌ای در موقعیت ضعف باشند تا تلویزیون برای بزرگنمای آن ضعف به آن‌ها رجوع کند.

در زمان‌های حساس سیاسی مانند انتخابات‌ها گروه‌های سیاسی مختلف ادعا می‌کنند که صداوسیما در جهت مخالف اهداف آن‌ها دست به سانسور زده است. در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ چنددقیقه از فیلم مستند انتخاباتی حسن روحانی، سانسور شد. در انتخابات‌های پیشین نیز موارد این چنینی بار‌ها مطرح شده است. هواداران حسن روحانی پس از روی کار آمدن او بار‌ها به سانسور برخی اظهار نظر‌های مهم رییس جمهور در رسانه ملی اعتراض کرده اند.

در آخرین مورد آن می‌توان به اظهارات اخیر روحانی درباره تلگرام اشاره کرد.

روحانی چندی پیش گفت: «هدف از ایجاد و تقویت نرم‌افزار‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی، فیلتر یا مسدود کردن دسترسی‌ها نباید باشد، بلکه باید با هدف رفع انحصار در پیام‌رسان‌ها انجام شود. آموزش استفاده بهینه از فضای مجازی و تدوین محتوای مناسب و خوب برای انتشار در این فضا امری ضروری است. فضای مجازی خوب با تولید محتوای خوب، جذاب و مفید و نه صرفا با انحصار و محدود کردن آن تامین خواهد شد.»

روحانی با تاکید بر این که بنای نظام بر رفع انحصار از فضای پیام رسانه‌ها بوده و نه فیلتر و بستن فضای مجازی، گفت: «کام مردم را با این‌گونه حرف‌ها تلخ نکنید، در فضای بحران بیکاری تیشه به ریشه اشتغال نزنید.»

این در حالی است که اخبار شبانگاهی سیما، تنها به پوشش این بخش از سخنان روحانی پرداخت که با تقویت پیام‌رسان‌های داخلی، انحصار پیام‌رسان‌های خارجی را می‌توان کاهش داد، و از انعکاس سایر بخش‌های سخنان رییس‌جمهوری خودداری کرد.

منتقدان صداوسیما می‌گویند در واقع تلویزیون در گزارش خود چینش‌ها را به گونه‌ای قرار داد که این‌گونه به مخاطب القا شود که رییس جمهور نیز با فیلترینگ موافق است. موضوعی که دیروز از سوی محمود واعظی رییس دفتر رییس جمهور رد شد.

همچنین درباره تلگرام چندی پیش تلویزیون گزارشی جنجالی پخش کرد که در آن تعدادی از مردم با دلایل مختلف از فیلترینگ تلگرام دفاع می‌کنند. خیلی زود مشخص شد که آن گزارش ساختگی بوده است و اساسا مصاحبه شوندگان از فیلترینگ تلگرام انتقاد کرده بودند، اما تلویزیون با دستکار مصاحبه‌های طوری وانمود کرده بود که مردم از فیلترینگ خوشحال می‌شوند. مصاحبه شونده‌های آن گزارش در شبکه‌های اجتماعی پرده از دروغین بودن گزارشی صداوسیما برداشتند. آن گزارش جنجالی باعث شد که رییس سازمان صداوسیما مدیران مربوطه را توبیخ کند.

ماجرای آباژور و سانسور چهر‌های سینمایی
چند سال پیش تصویری در رسانه‌های مجازی پخش شد که نشان می‌داد، تلویزیون از "آباژور" برای سانسور بخشی از بدن یک بازیگر زن در یک سریال استفاده کرده است.

در یک تصویر از سریال "بی عدالتی" یک آباژور به فیلم اضافه شده بود و در تصویر بعدی خبری از آباژورنبود.

تصویری که بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد و مردم و کاربران در فضای مجازی به مسخره کردن آن پرداختند. یکی از کاربران شبکه‌های اجتماعی تیتر «آباژوری که زیاد می‌دانست» را برای این تصویر انتخاب کرده است. حتی تا مدت‌ها طنزپردازان به جای واحد سانسور سازمان صداوسیما از عنوان "واحد آباژور" استفاده می‌کردند.

یکی دیگر از مسائلی که در سال‌های اخیر در سازمان صداوسیما مورد توجه قرار گرفته است سانسور نام چهره‌های فرهنگی و هنری به طور ویژه در تیزر‌های تبلیغاتی فیلم‌های سینمایی و یا حتی در تیتراژ فیلم‌ها بود.

در سال ۹۴ تلویزیون هنگام پخش تیزر فیلم "نزدیک‌تر" با بازی هنرپیشه هایی، چون پگاه آهنگرانی، پارسا پیروزفر و صابر ابر، چهره آهنگرانی را حذف کرد. قبل‌تر از آن نیز همزمان با اکران فیلم "جامه‌دران" تصاویر پگاه آهنگرانی و باران کوثری از تیزر‌های این فیلم حذف شد.

این اتفاق در مورد تیزر فیلم "یحیی سکوت نکرد" هم افتاد و چهره و نام فاطمه معتمد آریا در تیزر این فیلم در تلویزیون سانسور شد.

این بازیگران از دید مدیران صداوسیما به حمایت از "فتنه ۸۸" متهم بودند. پس از وقایع سال 88 مدیران صداوسیما تصمیم گرفتند که چهره و نام بازیگران متهم به همراهی با فتنه از تیزر‌های تبلیغاتی حذف شود، شاید با این هدف که مردم کمتر با نام و رسم آن‌ها آشنا شوند.

صداوسیما همچنین سالهاست رویه غیر رسمی ممنوع التصویر کردن بازیگران و هنرمندان را نیز دنبال می‌کند. در این راستا هر هنرمندی که از دید صداوسیما دچار خطایی شده باشد حق ندارد چهره، نام و حتی خبری مربوط به او در رسانه ملی پخش شود.

این‌ها فقط بخش کوچکی از تاکتیک‌ها و روش‌های صداوسیما در جهت کنترل خروجی‌ها خود برای خط‌دهی اخلاقی، فرهنگی و سیاسی به مخاطبانش بوده است. کسانی که با رسانه ملی همکاری کرده‌اند می‌گویند با مشکلات فراوان، خطوط قرمز شگفت انگیز وفشار‌های زیادی روبه‌رو هستند. این فشار‌ها و خطوط قرمز باعث خود سانسوری گسترده هنرمندان در تلویزیون ایران است.

اخیرا مهراب قاسمخانی طنز نویس، که در سریال شب‌های برره با تلویزیون همکاری داشته، در این باره نوشته است: "توى شبهاى برره یه قسمت نوشتم که نصفش به خاطر یه خرس که توى اون قسمت بازى داشت پخش نشد. دلیلش هم این بود که خرسه “نر” بود… هر چى هم تلاش کردیم قانعشون کنیم که شلوار پاى خرس کردن کار آسونى نیست، موفق نشدیم. "

با تمام این اوصاف شواهد نشان می‌دهد تاکتیک‌های صداوسیما دیگر نخ نما، غیر کاربردی و نهایتا شکست خورده است.

 

گسترش بسیار سریع تکنولوژی و ارتباطات هر گونه سانسوری را تبدیل به افسانه کرده است. شاید اگر ۱۰ سال پیش بود تلویزیون گزارش ساختگی علیه یک رسانه یا فردی می‌ساخت کسی متوجه ساختگی بودن آن نمی‌شد، اما حالا مردم عادی که مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند و مصاحبه جعلی از آن‌ها پخش می‌شود به رسانه دسترسی دارند و به راحتی با انتشار کلیپ و یا اظهارنظری در شبکه‌های اجتماعی جاعلان را افشا می‌کنند.

حال معلوم شده است که ممنوع‌التصویر کردن و سانسور تیزر‌های تبلیغاتی هم هیچ فایده‌ای ندارد اتفاقا کسانی ممنوع و ساسنسور شده‌اند از محبوبیت بیشتری نیز برخوردار شد‌ اند.

حالا مشخص شده است که آباژور و فتوشاپ غیر از خنده و تمسخر و رسوایی بین المللی تاثیر دیگری ندارد.