آیا کیفیت زندگی مردم بهبود یافته است؟

فرارو- پایگاه‌ جهانی «نامبئو» که وضعیت کشورها را از نظر مولفه‌های کیفیت زندگی بررسی می‌کند، در تازه ترین رتبه‌بندی خود، جایگاه ایران را از رتبه 80 (در سال گذشته میلادی) به رتبه 49 (سال 2016) ارتقا داده است. این تغییر رتبه بیشترین سطح بهبود در بین کشورهای مورد بررسی این پایگاه بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد دلیل اصلی این جهش مربوط به ارتقای متغیرهای اقتصادی به‌خصوص «کنترل تورم» است. شاخص کیفیت زندگی ارائه‌شده در روش «نامبئو»، براساس هشت مولفه شاخص قیمت مصرف‌کننده؛ شاخص قدرت خرید؛ نسبت قیمت دارایی به درآمد؛ شاخص مراقبت بهداشتی؛ شاخص ایمنی؛ شاخص زمان ترافیک شهری؛ شاخص آلودگی و شاخص آب و هوا اندازه‌گیری می‌شود.

از سوی دیگر سه موسسه بین‌المللی «رویترز»، «صندوق بین‌المللی پول» و «بلومبرگ» از زاویه‌های متفاوت، ایران را برنده تحولات اقتصادی منطقه معرفی کرده اند. رویترز، در گزارشی، از آغاز همکاری شرکت‌های بزرگ بیمه‌ای بین‌المللی با ایران خبر داد؛ روندی که می‌تواند فضای تجارت ایران را در منطقه متحول کند. صندوق بین‌المللی پول نیز، چشم‌انداز رشد اقتصادی ایران را فراتر از میانگین کشورهای منطقه توصیف کرد.

در سومین گزارش، بلومبرگ، حد قیمت نفت برای تراز بودن بودجه ایران را پایین‌تر از دیگر کشورهای منطقه معرفی کرد. «اجرای سیاست‌های متوازن‌سازی بخش‌های مختلف اقتصادی» و «مستقل کردن درآمدهای دولت از منابع نفتی » دلیل پایین‌تر بودن خط قیمت نفت برای تراز بودن بودجه ایران عنوان شد. در مقابل عربستان به عنوان رقیب منطقه‌ای باوجود اقدامات متعدد و کاهش مخارج و حقوق کارکنان دولتی فاصله قابل‌توجهی در این شاخص با ایران دارد.

آیا آمارها و گزارش های ارائه شده از سوی نهادهای بین المللی درباره وضعیت اقتصاد ایران با واقعیت های موجود همخوان است؟ چقدر می توان به این گزارش ها استناد کرد؟

دکتر حسین راعفر استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با فرارو گفت: «گزارش هایی که عمدتا در خارج از کشور تهیه می شود معمولا با اهدافی مثبت یا منفی تهیه می شود و خیلی نمی توان به این گزارش ها اتکا کرد و خیلی هم محل اعتبار نیست.»

وی ادامه داد: «ما شاهد هستیم در بسیاری از مواقع که وضعیت اقتصادی ایران بد است گزارش های خیلی مثبتی از سوی نهادهای بین المللی ارائه می شود. این گزارش های مثبت از سوی برخی موسسات بین المللی وقتی صادر می شود که سیاست های مطلوب آنها در داخل کشور پیاده و موجب بروز برخی نارضایتی ها شده است که در واقع آنها همچون ستون پنجم به کمک جریانی در داخل می آیند. لذا خیلی نمی توان به این گزارش ها چه مثبت و چه منفی تکیه کرد.»

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما خودمان شاخص های متعددی برای ارزیابی بهبود کیفیت زندگی مردم داریم ولو اینکه این شاخص ها نیازمند بهبود کیفیت باشند اظهار کرد: «امروز ما شاهد هستیم که نرخ بیکاری در کشور 12 درصد و رشد اقتصادی 4 درصد است که این موضوع نشان می دهد این رشد عمدتا در حوزه هایی شکل گرفته که اشتغال زا نیست که از آن جمله می توان به صنایع بزرگ و سرمایه بر همچون نفت، پتروشیمی، فولاد و حتی خودروسازی اشاره کرد.»

وی ادامه داد: «از سوی دیگر رشد اقتصادی در این صنایع همچون خودروسازی به گسترش واردات بیشتر می انجامد که به معنای رشد اقتصادی نیست و بخش قابل توجهی از آن مونتاژ و بخشی دیگر خدمات است و رشدی که رفاه افراد را در جامعه افزایش دهد به صورتی که نوعی توازن در میان گروههای مختلف جامعه ایجاد کند وجود ندارد.»

وی افزود: «بنابراین عمده این گزارش هایی که در نهادهای خارج از کشور و درباره اقتصاد ایران تهیه می شود با جهت گیری های خاصی صورت می گیرد و محل اعتناء نیست.»

راغفر درباره هشت مولفه مورد بررسی پایگاه نامبئو برای سنجش کیفیت زندگی اظهار کرد: «البته بخشی از این مولفه ها قاعدتا می توانند معرف کیفیت زندگی مردم باشند منتهی نکته ای که وجود دارد این است که معلوم نیست این مولفه ها را چگونه بررسی کرده اند که چنین نتیجه ای برای کیفیت زندگی مردم ایران بدست آمده است.»

وی ادامه داد: «به طور مثال شاخص زمان ترافیک شهری قطعا نسبت به سال گذشته بدتر شده است و اگرچه شاخص آلودگی هوا اندکی بهبود پیدا کرده اما شاخص ایمنی قابل بحث است، چراکه وقتی شاهد رشد نابرابر در جامعه هستیم خیلی نمی توان اطمینان داشت که شاخص امنیت اجتماعی بهبود پیدا کرده باشد.»

وی افزود: «از سوی دیگر به نظر نمی رسد شاخص مراقبت های بهداشتی نیز بهبود چندانی پیدا کرده باشد چنانکه بر اساس بررسی های ما علی رغم بودجه عظیمی که در حوزه سلامت مصرف شده شاخص هایی همچون سهم عادلانه خانوارها از خدمات سلامت بهبود پیدا نکرده است و یا شاخص پرداخت از جیب اگرچه برای گروههایی بهبود پیدا کرده اما توزیع آن عمدتا در میان گروههایی که ذی حق نبودند صورت گرفته است.»

این کارشناس مسائل اقتصادی تصریح کرد: «لذا فارغ از اینکه شاخص مراقبت بهداشتی در این گزارش چگونه تعریف شده است باید گفت برخی شاخص ها در حوزه سلامت بهبود پیدا نکرده است. لذا همانطور که عنوان شد باید در مورد صحت این آمارها تا حدودی تردید کرد.»

راغفر در پاسخ به این سوال که آیا گزارش های مختلف درباره پیشرو بودن اقتصاد ایران در منطقه صحیح نیست؟، گفت: «به نظر من این آمارها خیلی قابل اتکا نیست. حتی رشد اقتصادی 4.4 درصدی که توسط دولت اعلام شده قابل بحث است. فارغ از این اخیرا گزارش های کاملا متضادی از سوی مراکز بین المللی درباره اقتصاد ایران ارائه می شود.»

وی ادامه داد: «به طور مثال اخیرا موسسه بین المللی مکنزی چشم انداز کاملا روشن و پرطمطراقی درباره اقتصاد ایران تصویر کرده است. در مقابل شاهد گزارش موسسه دیلویت (Deloitte) درباره شرایط اقتصادی دنیا در 30 تا 40 سال آینده هستیم که طی آن عنوان کرده رتبه ایران از 18 کنونی به 23 کاهش پیدا خواهد کرد و از عربستان، مصر و پاکستان نیز پایین تر خواهد آمد.»

وی افزود: «تاکید گزارش مکنزی عمدتا بر ظرفیت های درآمدی بزرگی است که ایران می تواند بدست آورد. قطعا ظرفیت های اقتصادی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه استثنائی است و چه به لحاظ ظرفیت منابع طبیعی و چه نیروی انسانی قابل مقایسه با کشورهای منطقه نیست؛ منتهی اینکه واقعا اهداف و چشم اندازهایی که تصویر می کنند قابل تحقق است یا خیر نیازمند گفتگو در داخل است تا بتوان شواهدی برای آن بدست آورد.»

راغفر تصریح کرد: «متاسفانه شواهدی که در اقتصاد ایران وجود دارد حاکی از آن است که رشد اقتصادی در ایران رشد بی کیفیتی است که عمده این رشد محصول درآمدهای بادآورده نفت و گاز و نه سرمایه های انسانی است. در حالی که اصلی ترین محرک توسعه در دنیای کنونی اتکا به سرمایه های انسانی است، موضوعی که در استراتژی توسعه اقتصادی ایران کاملا مغفول است.»