قمار گازی ترکیه در آخرین سال‌های قرارداد پرماجرا

قرارداد گازی ایران و ترکیه حالا 20 سال از عمر 25 ساله‌اش را سپری کرده است، اما تاکنون چند دادگاه را پشت سر گذاشته و در یکی ترکیه محکوم به پرداخت غرامت شد و در جدیدترین دادگاه ایران محکوم به پرداخت غرامتی نزدیک به یک میلیارد دلار.
 
به گزارش ایسنا، قرارداد گازی 25 ساله بین ایران و ترکیه در سال ١٩٩٦ منعقد شد و بر اساس آن ایران متعهد شد که سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز را به شرکت بوتاش ترکیه تحویل دهد.
 
نخستین دعوای میان ایران و ترکیه بر سر قرارداد گازی، در پی شکایت ایران و بر اساس بندی از قرارداد که ترکیه را متعهد به خرید میزان گاز تعیین شده قراردادی می‌کرد، درگرفت.
 
در سال 1388 ایران با تکیه بر بند Take or pay در قرارداد گازی مبنی بر لزوم تحویل سالانه 20 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه و لزوم پرداخت خسارت از هر یک از طرفین که قادر به تحویل یا دریافت این میزان گاز نباشند، از ترکیه شکایت کرد.
 
در دادگاه مربوط به این شکایت ترکیه که نتوانسته بود گاز مورد تعهد خود را از ایران تحویل بگیرد به پرداخت 600 میلیون دلار جریمه محکوم شد.
 
پس از آن اما نوبت به شکایت ترکیه از ایران رسید، شرکت بوتاش در ژانویه سال ٢٠١٢ میلادی دو شکایت در زمینه «نامطمئن بودن شرکت ملی گاز ایران در تحویل گاز» و «کاهش قیمت گاز به دلیل تجاری» به دیوان داوری بین المللی ارائه کرد.
 
این دیوان با رای ١٠ نوامبر ٢٠١٤ میلادی، شکایت گازی ترکیه از ایران را مبنی بر نامطمئن بودن شرکت ملی گاز ایران در تحویل گاز رد کرد و بر دفاع انجام شده توسط شرکت گاز صحه گذاشت.
 
اما ترکیه شکایت خود را با تکیه بر موضوع کاهش قیمت گاز ادامه داد و بر این اساس ایران را به گران‌فروشی گاز و پایین نیاوردن قیمت با وجود کاهش قیمت جهانی متهم کرد. در واقع درخواست این کشور بر مبنای بازبینی قیمت در قرارداد بود که به دو موضوع مقایسه قیمت گاز با سوخت‌های دیگر و با قیمت جهانی تکیه داشت.
 
اگرچه زنگنه پس از دیدار با وزیر انرژی ترکیه معتقد بود که ایران برنده این دعوا خواهد بود، اما طبق آخرین گفته‌های وزیر نفت ترکیه و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، ایران در دومین دادگاه گازی شکست خورده و محکوم به پرداخت غرامت شده است.
 
رقم غرامت گازی ایران به ترکیه مشخص نیست اما به گفته «عراقی»، رقمی در حدود یک میلیارد دلار است و بر اساس حکم دادگاه ایران به پرداخت غرامت کاهش بهای گاز صادراتی بین 13.3 تا 15.8 درصد از سال 2011 به بعد شد، اگرچه که عراقی در توضیح رای صادره گفته است که در خواست دادگاه از سال محاسبه تخفیف از سال 2010 بوده اما با دفاع وکیل طرف ایرانی رای به سال 2011 داده شده است.
 
وزیر نفت نیز با تایید رای دیوان بین المللی داوری درباره شکایت ترکیه از ایران گفت: این رای با آن چیزی که ترکیه به دنبال آن بوده، متفاوت است. بیژن زنگنه درخصوص رای دیوان بین المللی داوری درباره شکایت ترکیه از ایران با بیان این که ترکیه در شکایت از ایران علاوه بر کاهش ٢٥ درصدی قیمت گاز به دلیل عدم پایداری صادرات گاز ایران به دنبال کاهش ٣٧,٥ درصدی قیمت گاز از طریق تجدید نظر نیز بوده است، یادآور شد: در مذاکراتی که با آقای اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه انجام شد آنها این اعداد را کف قیمت عنوان کردند و حاضر نبودند در این زمینه مذاکره کنند.
 
زنگنه با اشاره به این که شکایت نخست ترکیه درباره پایداری نبودن صادرات گاز به نفع ایران به پایان رسید و این بدان معناست که شکایت آنها برای کاهش ٢٥ درصدی قیمت گاز با شکست مواجه شد، اعلام کرد: مقدار جریمه ایران بین ١٣ تا ١٥ درصد است و رقم زیادی نیست.
 
اما ترکیه واردکننده گاز است و بیشترین حجم گاز خود را نیز از ایران و روسیه خریداری می‌کند و البته تا چندی پیش قصد داشت که خرید گازش از ایران را به دو برابر قرارداد فعلی افزایش دهد.
 
به گفته رمضانی، مدیر امور بین الملل شرکت ملی گاز ایران، ایران نیز اگرچه بر اساس قرارداد فعلی حجم بیشتری گاز را به ترکیه تحویل نمی‌دهد اما آمادگی لازم برای امضای قرارداد جدید برای صادرات گاز به ترکیه دارد.
 
با این حال پیش از معین شدن نتیجه دادگاه آخر ایران و ترکیه، کاملی، مدیر عامل شرکت ملی صادرات گاز در مورد افزایش میزان صادرات به ترکیه تصریح کرده بود که طبیعتا تا زمانی که رای دادگاه برای ادعای دوم اعلام نشود هیچگونه مذاکره جدی برای افزایش صادرات صورت نخواهد گرفت، اما آنچه مسلم است هم اکنون ظرفیت خط لوله گاز میان دو کشور بیشتر از حجم فعلی صادرات است.
 
اما دیگر فروشنده گاز به ترکیه، روسیه است، کشوری که در ماه‌های اخیر تنش‌های سیاسی فراوانی را با ترکیه تجربه کرده و البته در پی این تنش‌ها نیز بحث اهرم فشار قطع صادرات گاز از سوی روسیه مطرح شده است.
 
در پی تحریم واردات مواد غذایی، تجارت جاده‌ای، امور ویزا و...و پس از تیره شدن روابط روسیه و ترکیه بر سر منهدم شدن جت روسی که ادعا می‌شد فضای هوایی ترکیه را اشغال کرده، این بار توقف صادرات گاز روسیه مورد بحث قرارگرفته بود.
 
همین تهدید گازی محتمل‌الوقوع روسیه، ترکیه را علاقه‌مند به پیدا کردن جایگزینی برای کاهش وابستگی بیش از 50 درصدی انرژی خود به واردات گاز از روسیه می‌کند.
 
شاید خرید گاز از عربستان و قطر گزینه‌های روی میز باشد اما با وجود جنگ و تنش در عراق و سوریه خط لوله راه مطمئنی برای انتقال گاز نیست و البته خرید LNG نیز گران تمام می‌شود.
 
بنابراین شاید ایران گزینه خوبی برای این کشور باشد که از طریق افزایش خرید از ایران وابستگی گازی‌اش را به روسیه کاهش دهد. ایران دومین منبع گازی بزرگ در جهان را در اختیار دارد، همسایه ترکیه است و البته برداشته شدن تحریم‌ها نیز زمینه افزایش صادرات گاز و ارتباطات گسترده‌تر با اروپا را به وجود آورده است و شاید ترکیه فرصت خوبی را برای تبدیل شدن به پل ارتباطی ایران و اروپا برای انتقال گاز داشته باشد.
 
اما هنوز تکلیف افزایش صادرات گاز به ترکیه روشن نیست و باید دید با نتیجه فعلی دادگاه تکلیف قرارداد جدید گازی بین ایران و ترکیه و افزایش دوبرابری حجم صادرات گاز به این کشور چه خواهد شد.