فرار مغزها از روسیه

جو سیاسی کنونی روسیه که به طور فزاینده ای خفقان آور و ارتجاعی است باعث مهاجرت بسیاری از متخصصان طبقه متوسط از جمله چند روزنامه نویس سرشناس این کشور شده است.

چنین وضعیتی را روسیه قبلا هم تجربه کرده بود؛ از خروج انقلابی‌های چپگرای دوره روسیه تزاری و نویسنده ها و هنرمندانی که پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ از این کشور خارج شدند گرفته تا فرار بزرگ مغزها در آغاز دهه ۱۹۹۰ یعنی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی.

تازه ترین دوره فرار مغزها ناشی از سرکوبی مخالفان لیبرال و رسانه های مستقل پس از انتخاب مجدد ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس جمهور روسیه در مارس ۲۰۱۲ است.

طبق محاسبه اداره آمار دولتی روسیه، در سال ۲۰۱۳ بیش از ۱۸۶ هزار نفر این کشور را ترک کردند. این رقم پنج برابر کسانی است که در سال ۲۰۱۱از روسیه مهاجرت کرده بودند.

یک گزارش اخیر سازمان ملل متحد نشان می دهد که در سال ۲۰۱۳ حدود ۴۰ هزار شهروند روسی درخواست پناهندگی کرده اند که در مقایسه با سال ۲۰۱۲ حاکی از یک افزایش ۷۰ درصدی است.

گری کاسپارف، قهرمان سابق شطرنج جهان و فعال مخالف دولت روسیه، سرگی گوریف اقتصاددان سرشناس و پاول دورف، یک غول رسانه های اجتماعی، از جمله کسانی بودند که چمدان های خود را بسته و روسیه را ترک کردند.

لئونید برشیدسکی،که با چند نشریه بازرگانی مهم روسیه از جمله ودوموستی، همکاری داشت و اخیرا سردبیر یک وبسایت لیبرال شده بود نیز از شخصیت های مهمی است که مهاجرت از روسیه را به ماندن در آن کشور ترجیح داده است.

در مطلبی که او در ماه ژوئن در فیسبوک خود نوشته به یاد می آورد که چگونه پس از پایان تحصیلاتش در آمریکا در دهه ۱۹۹۰ به امید تاسیس یک "رسانه واقعی از نوعی که در آمریکا افشاگری های اسنودن را چاپ می کند، یا در اروپا مانع از این می شود که وزیران از سوء استفاده از کارت های اعتباری دولتی، جان سالم به در ببرند" به روسیه بازگشته بود.

ولی اکنون او آلمان را برای زندگی انتخاب کرده است.

لئونید برشیدسکی، در حال حاضر به زبان انگلیسی برای نشریه و سایت بازرگانی آمریکایی بلومبرگ، مطلب می نویسد و می گوید به دلیل انبوه "تبلیغات" که از روسیه و اوکراین تراوش می کند، حتی خواندن مقاله ای به روسی یا اوکراینی برایش دشوار است.

روسیه هنوز دارای معدودی رسانه های مستقل است از جمله روزنامه نوایا گازتا، و یک کانال تلویزیونی و ایستگاه رادیویی مستقل. ولی با توجه به ادامه سرکوبی های کرملین، تعداد این گونه رسانه ها هر ماه در حال کاهش است.

خبرگزاری نووی ریجن، که یک بنگاه خبری مستقل است، یکی از رسانه هایی است که به دلیل نحوه پوشش اخبار مربوط به بحران اوکراین، تحت فشار قرار گرفته. آلکساندر شتینین، موسس این خبرگزاری اکنون در کیف زندگی می کند و می گوید در نظر دارد تابعیت روسیه را ترک کرده و تابعیت اوکراین را بپذیرد.

او می گوید علت تصمیمش تماشای برنامه های تلویزیون دولتی روسیه بوده است. او در یک نشریه اوکراینی می نویسد: "هرچه بیشتر (این برنامه ها را) تماشا کردم بیشتر متقاعد شدم که هیچ راه علاجی وجود ندارد. باید نسل ها بگذرد تا روح مردم از تاثیرات رادیواکتیو این تلویزیون پاک شود."

تلویزیون دولتی روسیه هم در ایجاد یک فضای خصمانه نسبت به روزنامه نگاران نقش داشته.

در ماه اوت گذشته، رسانه متعلق به گازپروم موسوم به ان تی وی، دو فیلم را به نمایش گذاشت که در آن شماری از چهره های فرهنگی برجسته روسیه، دوستان دولت اوکراین معرفی شده بودند.

اولگ کاشین، مقاله نویس سابق روزنامه معتبر کامرسانت، یکی از روزنامه نگارانی است که به دلیل مقالاتی که نوشته هدف حملات فیزیکی قرار گرفته. در سال ۲۰۱۲ به او در نزدیکی منزلش در مسکو حمله شد و به دلیل جراحات وارده چندین هفته در بیمارستان بستری گردید.

در سال ۲۰۱۳، پس از آنکه همسر آقای کاشین توانست کاری در سوئد پیدا کند، به اتفاق همسرش به این کشور نقل مکان کرد. دو عامل، تصمیم مهاجرت به سوئد را برای او سهل تر کرده بود. اول وجود اینترنت که به او اجازه می داد به کارش به عنوان روزنامه نویس ادامه دهد؛ دوم کمبود کار برای خبرنگاران مستقل در مسکو.

خبرنگاران مهاجری مانند اولگ کاشین و لئونید برشیدسکی، مورد انتقاد شماری از همکارانشان قرار گرفته اند. در ماه ژوئن گذشته، آنتون کراسوسکی، یک مجری سابق تلویزیونی در فیسبوک خود مهاجرت آنان را به دلیل این که سبب رها کردن دوستان و خانواده هایشان می شود "یک عمل خودخواهانه" خواند.

ولی برای برخی از روزنامه نگاران، ترک روسیه تنها راه ممکن برای ادامه دادن به حرفه شان است.

گالینا تیموشنکو، در ماه مارس گذشته به دلیل چاپ مصاحبه با یکی از ناسیونالیست های افراطی اوکراین، از سردبیری یک وبسایت مهم خبری روسیه برکنار شد.

او اکنون برای به راه انداختن یک وبسایت خبری جدید موسوم به مدوزا، فعالیت می کند که در ریگا پایتخت لتونی آغاز به کار کرده است. بخشی از هزینه این سایت خبری را میخائیل خودورکوفسکی، غول نفتی سابق و مشهورترین تبعیدی روسیه، تامین می کند.

ایلیا کراسیلشچیک، یکی از همکاران خانم تیموشنکو می گوید در حال حاضر در لتونی به راه انداختن یک سایت خبری مستقل به زبان روسی امکان پذیر است ولی در روسیه این امکان وجود ندارد.

به نظر می رسد نوعی خوش بینی در مورد چشم انداز وبسایت مدوزا وجود دارد ولی بسیاری از روزنامه نگاران مهاجر با احساس نومیدی و ناباوری به این که چگونه جامعه روسیه در طی بیست و پنج سال گذشته تغییر کرده فکر می کنند و به گفته لئونید برشیدسکی، هنگام مهاجرت احساس سرخوردگی شان را نیز با خود آورده اند.