زپر پوست ازدواجِ سفید

فرارو- مهسا صباغی؛  صفحه جستجوگر گوگل را باز می‌کنم، واژه ازدواج را که سرچ می‌کنم، لیستی از کلمات ردیف می‌کند که اولین آن‌ها ازدواج موقت است و دومین واژه "ازدواج سفید". همه ما کم و بیش در مورد ازدواج موقت شنیده‌ایم و با ابعاد شرعی و قانونی آن آشنا هستیم. اما کمتر کسی در مورد «ازدواج سفید» به درستی می‌داند. ازدواجی که چندی است توجه جامعه‌شناسان و مسئولان را به خود جلب کرده است.

ازدواج سفید، زندگی زیر یک سقف بدون ازدواج رسمی، تعریف می‌شود. در این نوع ازدواج، روابط و مسئولیت‌های طرفین، همانند ازدواج رسمی است.

به گزارش بی بی سی، در ایالت متحده آمریکا، این نوع ازدواج تا سالهای ۱۹۷۰ ممنوعه بود. اما پس از آن طی یک فرآیند نسبتا بلندمدت به عنوان یکی از سبک‌های زندگی پذیرفته شد. به طوری که براساس آمارهای موجود، در حال حاضر، بیش از دوسوم زوج‌های آمریکایی، ازدواج سفید داشته‌اند و یا همچنان به‌‌ همان سبک زندگی می‌کنند.

ذکر این نکته نیز ضروری است که به مرور زمان ساختارهای حقوقی در ایالت متحده شکل گرفت که حق و حقوق زوجین را در این نوع ازدواج و همچنین وضعیت فرزند احتمالی را، مشخص می‌کند.

ازدواج سفید در ایران
نخستین بار، در سال 1391 مرتضی طلایی، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران از شکل گیری خانه‌هایی در «شمال‌شهر تهران» خبر داد که در آن‌ها دختران و پسران بدون ازدواج رسمی با یکدیگر زندگی می‌کنند. به اعتقاد او، برخورد قهری با این موضوع، راه به جایی نخواهد برد. اما باید به آن به صورت یک آسیب اجتماعی نگریست.

در سال جاری، بار دیگر این موضوع در روزنامه‌ها و رسانه‌ها مطرح شد و منابع از افزایش ازدواج سفید خبر ‌می‌دادند. این در حالی است که به دلایل سنتی و مذهبی، هنوز پژوهشی رسمی و جدی در مورد این ازدواج صورت نگرفته است تا بتوان آمار دقیقی از میزان این نوع ازدواج و نکات نهفته آن کسب کرد. علاوه بر این، افرادی که این نوع ازدواج را انتخاب می‌کنند، همگی یک طبقه اجتماعی و سنی خاص را تشکلیل نمی‌دهند. این نوع ازدواج، هم در میان جوانان و هم میانسالان (حتی بدون آگاهی خانواده‌ها) صورت می‌گیرد.

به همین دلایل، ریشه‌یابی ازدواج سفید، چندان راحت نیست. بسیاری از منابع و افراد دلایل اقتصادی را عامل این اتفاق می‌داند. اما نمی‌توان همه سهم را به عوامل اقتصادی داد.

به‌جز عوامل اقتصادی، شاید بتوان به رشد فردگرایی در جامعه، استقلال طلبی زنان و بالا رفتن سن ازدواج آنان، فرار از آداب و رسوم ازدواج و مسئولیت‌های ازدواج سنتی و حتی دور زدن ساختار سنتی خانواده در ایران اشاره کرد. یکی دیگر از عوامل موثر را می‌توان "مردسالاری"  نامید. مردسالاری در ساختار سنتی خانوادگی در ایران در چنین ازدواجی تا حد بسیاری زیادی کاهش می‎یابد و زن و مرد فارغ از این ساختار می‌توانند با یکدیگر زندگی کنند.

"مریم" تجربه این نوع زندگی را در حدود ۱۳ ماه داشته است. او می‌گوید: «من آدمی نبودم که به ازدواج سنتی تن بدم. اساسا با ازدواج این تیپی مخالف بودم. ماباهم در ارتباط بودیم و اصلا تصمیم ازدواج هم نداشتیم. مسائلی پیش اومد که تصمیم گرفتیم با هم باشیم.»

در مورد واکنش خانواده‌اش می‌پرسم. جواب می‌دهد: «خانواده من و به خصوص مادرم مذهبی هستند. بالطبع مادرم، نگرانی‌های خاص خودش را داشت. اما وقتی دید من این راه را انتخاب کرده‌ام، آن را پذیرفت.»

بعد از ۱۳ ماه، آن‌ها به صورت رسمی عقد می‌کنند. مریم می‌گوید: «۳ سال زندگی وحشتناکی داشتیم. خانواده ش آدمهای کلاهبرداری از آب دراومدند. ۴۰۰ میلیون پول من و مادرم رو، خوردند. همه چیزهایی که گفته بودند، دروغ بود و برای ثروت من نقشه کشیده بودند.»

علاوه بر همه این‌ها، «شیشه‌ای بود و مشکل اخلاقی داشت. به طرز بیمارگونه‌ای دروغ می‌گفت. با همه با خشونت برخورد می‌کرد. نه تنها من، که مادرش. لباساشو به تنتش پاره می‌کرد. وقت عصبانیت هر چی دم دستش بود به سمتم پرت می‌کرد. من تقریبا همه این‌ها رو قبل از ازدواج دیدم. اما مدام خودم رو دلداری دادم که نه! با من اینجوری رفتار نمی‌کنه. اما اشتباه می‌کردم.»

می‌گوید: «کلا مریض بود به نظرم! ۲بار بعد شیشه کشیدن، می‌خواست منو بکشه! ۱۱ تا خط موبایل داشت و حداقل ۱۰ تا پروفایل جعلی تو فیسبوک که از طریق اون‌ها دختر‌ها و خانم‌ها رو به طرق مختلف، گول می‌زد.»

در ‌‌نهایت، مریم ۲ سال از او جدا زندگی کرد و ۲ سال بعد هم طلاق گرفت. «همه حق و حقوقم رو بخشیدم، تا از شر خودش و خانواده اش فقط راحت بشم.»

اما مریم پس از مدتی، مجددا ازدواج کرد. می‌پرسم باز هم به‌‌ همان شیوه پیشین؟ که جواب می‌دهد: «دیگه نه! بعد از ۶ ماه آشنایی، ما عقد کردیم.»

به دلیل عدم وجود مطالعات دقیق در این مورد، نمی‌توان گفت که تمامی این ازدواج‌ها، چنین سرانجام شومی دارند در پی دارند. شاید بتوان موارد دیگری یافت، که برخلاف زندگی مریم، سرانجام خوبی داشته و دارند.

واکنش‌ها
مصطفی اقلیما، رییس انجمن مددکاری ایران، معتقد است که این نوع ازدواج به ضرر دختر ایرانی است. چرا که هیچکس حاضر نیست با دختری ازدواج کند که قبلا با کسی رابطه داشته است.

دکتر مجید ابهری نیز، از روند رو به رشد این پدیده، ابراز نگرانی کرده و می‌افزاید: «۹۰% ازدواج‌های سفید بین بیوه‌های جوان اتفاق می‌افتد. به علاوه آن‌ها که به دلایل مختلف، نمی‌توانند ازدواج دائم داشته باشند، رو به این نوع ازدواج آورده‌اند که این روند نگران کننده است. به این دلیل که در ایران، مشروعیت قانونی و شرعی به این نوع ازدواج داده نشده است.»

به علاوه، ابهری دلیل رواج این نوع ازدواج را در ایران، «نفوذ شبکه‌های ماهواره‌ای و فضای سایبری» در ایران دانسته و راه حل را در فرهنگ‌سازی برای بازگشت به ازدواج دائم و همچنین از بین بردن موانع ازدواج دائم می‌جوید.

موانع ازدواج دائم دلیل عمده رواج ازدواج سفید
از اصلی‌ترین مشکلات ازدواج دائم می‌توان به قیمت و اجاره سرسام آور مسکن، بیکاری، بالا‌تر رفتن سن ازدواج در میان زنان و مردان بر اثر عوامل مختلف، اشاره کرد.

آمارهانشان میدهد نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی ۲ برابرنرخ عمومی بیکاری در کشور است. درگروه تحصیلکرده های دانشگاهی، نرخ بیکاری زنان تا ۵۰ درصد افزایش یافته و عموما بنگاه ها و کارفرمایان اقبال چندانی به پذیرش کارجویان فارغ التحصیل دانشگاهی ندارند.

دلیل استخدام نکردن فارغ التحصیلان دانشگاهی این است که آن‌ها اغلب مهارت‌های عملی لازم برای کار را در دانشگاه آموزش نمی‌بینند. به علاوه، کارفرمایان برای مطمئن شدن از کیفیت بالای کارکنان خود، انتظار دارند که متقاضیان حتما سابقه کار داشته باشند.

قیمت خرید هر متر مربع خانه در تهران از ۴ میلیون تومان شروع می‌شود تا قیمت‌های نجومی ۱۰-۱۲ میلیون تومان. قیمتی که برای جوانان تازه فارغ التحصیل شده و «دست خالی» رویایی بیش نیست. قیمت اجاره مسکن نیز دست کمی از این قیمت ندارد؛ حداقل ۳۰ میلیون تومان پول پیش و ۱ میلیون تومان درآمد ماهیانه برای اجاره نیاز است.

همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا جوانان هر چه بیشتر از ازدواج دائم دور شوند و به سبک‌های زندگی مانند ازدواج سفید روی بیاورند. تفاوتِ این ازدواج در آن است که هر زمان هر کدام از طرفین مایل باشند، می‌توانند آن بر هم بزنند که همین امر این ازدواج  را با مشکلات حقوقی و شرعی بسیاری در فضای زندگی در ایران روبرو خواهد ساخت.

به عقیده کارشناسان، اطلاع رسانی از سوی رسانه ها، فرهنگسازی برای بازگشت به سبک زندگی اسلامی - ایرانی، ایجاد امکانات ازدواج برای جوانان (اشتغالزایی -مسکن و غیره) و بیان آسیب های ناشی از این نوع همزیستی ها می تواند از سرعت رواج ازدواج سفید کاسته و یا آن را متوقف کند.